Η αποκεντρωμένη Δημοκρατία...
Tου Πασχου Μανδραβελη / pmandravelis@kathimerini. gr
Το μεγαλείο της δημοκρατίας σε σχέση με τα προηγούμενα πολιτικά συστήματα που γνώρισε ο κόσμος είναι η αποκέντρωση της εξουσίας. Από τον βασιλιά μονάρχη που οι επιθυμίες του γινόταν νόμος, περάσαμε στην κατάτμηση της εξουσίας, έτσι ώστε η ισχύς ενός ή μιας ομάδας να μην είναι απόλυτος αλλά και οι αποφάσεις να ελέγχονται διαρκώς από άλλες ομάδες.
Αυτή η διαδικασία, από άποψη παραγωγικότητας, φαντάζει παράλογη. Ενας αποφασίζει πιο γρήγορα από τους πολλούς και τα αναγκαία για την ευημερία μέτρα μιας κοινωνίας λαμβάνονται ταχύτατα, αν δεν μπλέξουν στις γκρίζες διαδικασίες ενός δημοκρατικού συστήματος. Γι’ αυτό και πολλοί ενδίδουν στον πειρασμό του βελούδινου (έστω) αυταρχισμού. Το μόνο που χρειαζόμαστε, υποστηρίζουν, είναι ένας ισχυρός πρωθυπουργός, αποφασισμένος να πράξει το καλό.
Προσπερνώντας τη ρευστότητα της έννοιας του «καλού» στην πολιτική ας υποθέσουμε ότι υπάρχει αυτός ο αποφασισμένος για το αγαθόν της κοινωνίας πρωθυπουργός. Αυτός όμως δεν μπορεί να τα κάνει όλα και συνεπώς θα πρέπει να έχει κάποιο περιβάλλον. Το περιβάλλον του επίσης δεν μπορεί να τα κάνει όλα, αλλά θα υπάρχει κι ένα δευτερογενές περιβάλλον κ.ο.κ. Συνεπώς δεν μας χρειάζεται ένας αποφασισμένος, μας χρειάζονται μερικές εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες.
Οι άνθρωποι του περιβάλλοντος εξουσίας όμως, αργά ή γρήγορα, αναπτύσσουν και προσωπική ατζέντα. Συνήθως τα πρώτα σκιρτήματα αυτονόμησης έχουν να κάνουν με τη βελτιστοποίηση και επιτάχυνση των διαδικασιών για την επίτευξη του αγαθού σκοπού, αλλά κατόπιν (έχοντας και την τεχνογνωσία παράκαμψης των διαδικασιών) καταλήγουν σε ένα φαύλο κύκλο αναπαραγωγής του κακού. Αυτό μπορεί να γίνει είτε για εντελώς ιδιοτελείς στόχους -πλουτισμός ή αύξηση της προσωπικής εξουσίας-, είτε διότι σε κάθε περιβάλλον εξουσίας αναπτύσσονται εσωτερικοί ανταγωνισμοί. Ακόμη, δηλαδή, κι αν όλοι είναι ενάρετοι σε ένα περιβάλλον εξουσίας, πολλοί θα χρησιμοποιήσουν τα όχι και τόσο ενάρετα μέσα, εναντίον άλλων που κατά την άποψή τους καθυστερούν ή υπονομεύουν την «επιχείρηση αρετή» στην οποία είναι ταγμένοι. Οι υπόλοιποι αμύνονται χρησιμοποιώντας επίσης ανήθικα μέσα (έχοντας πάντα ως τελικό σκοπό την αρετή) και όλο το σύστημα καταλήγει ένα βούρκος, που δεν ξεχωρίζει από τον βούρκο τον οποίο σε πρώτη φάση τάχθηκαν να καθαρίσουν.
Ενα υγιές δημοκρατικό σύστημα πρέπει να ξεκινά από την παραδοχή ότι όλοι εργάζονται για το προσωπικό τους συμφέρον. Προσοχή: αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν αλτρουιστές που έχουν ταχθεί για το κοινό καλό. Αν υπάρχουν είναι στο κέρδος, αλλά ένα δημοκρατικό σύστημα δεν μπορεί εκ των προτέρων να το ξέρει και συνεπώς δεν μπορεί να το έχει ως προαπαιτούμενο. Αυτό που δημιουργεί μια δημοκρατία είναι αντιτιθέμενα συμφέροντα που αλληλοελέγχονται και ισορροπούν. Δεν στέκεται στα -έτσι κι αλλιώς αδιευκρίνιστα- ηθικά κίνητρα κάποιου, προτιμά τα ηθικά αποτελέσματα που προκύπτουν από οποιαδήποτε κίνητρα. Σε ένα σύστημα που όλοι αλληλοϋποβλέπονται (έστω για εντελώς ανήθικους λόγους) το κόστος της ανηθικότητας μεγαλώνει και τελικά μπορεί να μη γνωρίζουμε εκ των προτέρων κατά πόσο θα θριαμβεύσει το «καλό», αλλά σίγουρα δεν μένει πολύς χώρος για το «κακό».
Το μεγαλείο της δημοκρατίας σε σχέση με τα προηγούμενα πολιτικά συστήματα που γνώρισε ο κόσμος είναι η αποκέντρωση της εξουσίας. Από τον βασιλιά μονάρχη που οι επιθυμίες του γινόταν νόμος, περάσαμε στην κατάτμηση της εξουσίας, έτσι ώστε η ισχύς ενός ή μιας ομάδας να μην είναι απόλυτος αλλά και οι αποφάσεις να ελέγχονται διαρκώς από άλλες ομάδες.
Αυτή η διαδικασία, από άποψη παραγωγικότητας, φαντάζει παράλογη. Ενας αποφασίζει πιο γρήγορα από τους πολλούς και τα αναγκαία για την ευημερία μέτρα μιας κοινωνίας λαμβάνονται ταχύτατα, αν δεν μπλέξουν στις γκρίζες διαδικασίες ενός δημοκρατικού συστήματος. Γι’ αυτό και πολλοί ενδίδουν στον πειρασμό του βελούδινου (έστω) αυταρχισμού. Το μόνο που χρειαζόμαστε, υποστηρίζουν, είναι ένας ισχυρός πρωθυπουργός, αποφασισμένος να πράξει το καλό.
Προσπερνώντας τη ρευστότητα της έννοιας του «καλού» στην πολιτική ας υποθέσουμε ότι υπάρχει αυτός ο αποφασισμένος για το αγαθόν της κοινωνίας πρωθυπουργός. Αυτός όμως δεν μπορεί να τα κάνει όλα και συνεπώς θα πρέπει να έχει κάποιο περιβάλλον. Το περιβάλλον του επίσης δεν μπορεί να τα κάνει όλα, αλλά θα υπάρχει κι ένα δευτερογενές περιβάλλον κ.ο.κ. Συνεπώς δεν μας χρειάζεται ένας αποφασισμένος, μας χρειάζονται μερικές εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες.
Οι άνθρωποι του περιβάλλοντος εξουσίας όμως, αργά ή γρήγορα, αναπτύσσουν και προσωπική ατζέντα. Συνήθως τα πρώτα σκιρτήματα αυτονόμησης έχουν να κάνουν με τη βελτιστοποίηση και επιτάχυνση των διαδικασιών για την επίτευξη του αγαθού σκοπού, αλλά κατόπιν (έχοντας και την τεχνογνωσία παράκαμψης των διαδικασιών) καταλήγουν σε ένα φαύλο κύκλο αναπαραγωγής του κακού. Αυτό μπορεί να γίνει είτε για εντελώς ιδιοτελείς στόχους -πλουτισμός ή αύξηση της προσωπικής εξουσίας-, είτε διότι σε κάθε περιβάλλον εξουσίας αναπτύσσονται εσωτερικοί ανταγωνισμοί. Ακόμη, δηλαδή, κι αν όλοι είναι ενάρετοι σε ένα περιβάλλον εξουσίας, πολλοί θα χρησιμοποιήσουν τα όχι και τόσο ενάρετα μέσα, εναντίον άλλων που κατά την άποψή τους καθυστερούν ή υπονομεύουν την «επιχείρηση αρετή» στην οποία είναι ταγμένοι. Οι υπόλοιποι αμύνονται χρησιμοποιώντας επίσης ανήθικα μέσα (έχοντας πάντα ως τελικό σκοπό την αρετή) και όλο το σύστημα καταλήγει ένα βούρκος, που δεν ξεχωρίζει από τον βούρκο τον οποίο σε πρώτη φάση τάχθηκαν να καθαρίσουν.
Ενα υγιές δημοκρατικό σύστημα πρέπει να ξεκινά από την παραδοχή ότι όλοι εργάζονται για το προσωπικό τους συμφέρον. Προσοχή: αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν αλτρουιστές που έχουν ταχθεί για το κοινό καλό. Αν υπάρχουν είναι στο κέρδος, αλλά ένα δημοκρατικό σύστημα δεν μπορεί εκ των προτέρων να το ξέρει και συνεπώς δεν μπορεί να το έχει ως προαπαιτούμενο. Αυτό που δημιουργεί μια δημοκρατία είναι αντιτιθέμενα συμφέροντα που αλληλοελέγχονται και ισορροπούν. Δεν στέκεται στα -έτσι κι αλλιώς αδιευκρίνιστα- ηθικά κίνητρα κάποιου, προτιμά τα ηθικά αποτελέσματα που προκύπτουν από οποιαδήποτε κίνητρα. Σε ένα σύστημα που όλοι αλληλοϋποβλέπονται (έστω για εντελώς ανήθικους λόγους) το κόστος της ανηθικότητας μεγαλώνει και τελικά μπορεί να μη γνωρίζουμε εκ των προτέρων κατά πόσο θα θριαμβεύσει το «καλό», αλλά σίγουρα δεν μένει πολύς χώρος για το «κακό».
Comments