Το σύμπλεγμα της αναξιοπάθειας
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α.Ε. Εθν.Μακαρίου & Φαληρέως 2
ΑΠΟΨΕΙΣ
ΤΑΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣΤο σύμπλεγμα της αναξιοπάθειας
ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Ο Δημοσθένης, σε κάποιον από τους Φιλιππικούς του, παροτρύνει τους Αθηναίους να μην απελπίζονται που έπαθαν ό,τι έπαθαν επειδή δεν έκαναν όσα έπρεπε να κάνουν. Θα ήταν πολύ χειρότερα τα πράγματα αν πάθαιναν ό,τι έπαθαν, έχασαν τόσες πόλεις στη Μακεδονία, και είχαν κάνει ό,τι έπρεπε να κάνουν. Ενώ τώρα έχουν την ευκαιρία, συνειδητοποιώντας τις παραλείψεις τους να τις διορθώσουν. Μεγάλος ρήτορας ο Δημοσθένης, αλλά ουτοπιστής πολιτικός. Πάλευε για το ανέφικτο, τη σωτηρία της αθηναϊκής δημοκρατίας από την επεκτατική πολιτική των Μακεδόνων. Ηταν και ρίψασπις, αφού το έβαλε στα πόδια στη Χαιρώνεια, και στο τέλος αυτοκτόνησε πίνοντας, κατά τον Πλούταρχο, το μελάνι του στύλου του για να μην τον συλλάβουν οι στρατιώτες του Αλεξάνδρου. Τον θυμήθηκα αφού ξαναδιάβασα προσφάτως την υπέροχη μονογραφία που του έχει αφιερώσει ο Βέρνερ Γιέγκερ (στα ελληνικά κυκλοφορεί από το ΜΙΕΤ, με πρόλογο του Κωνσταντίνου Τσάτσου).
Οταν πέφτω σε τέτοιου είδους σκέψεις που γράφτηκαν πριν από χιλιάδες χρόνια έχω την εντύπωση ότι αυτός που τις έγραψε είχε κατά νου ότι κάποτε θα μου χρησίμευαν εμένα. Είναι σαν κάποιος να σου συνομιλεί από την άλλη άκρη του χρόνου. Κι αυτή είναι η δύναμη και της αρχαίας ελληνικής σκέψης αλλά και του δυτικού πολιτισμού που την οικειοποιήθηκε. Η αποδοχή ενός ορίζοντα από τον οποίον ξεκινάει ο δικός μας πολιτισμός. Μπορεί ο ελληνικός πολιτισμός να δανείστηκε πολλά στοιχεία από τους πολιτισμούς που προϋπήρξαν όμως οι τομές που επέφερε και ο τρόπος που τα επεξεργάστηκε ήταν τόσο βαθιές που τα μεταμόρφωσε σε κάτι εντελώς καινούργιο, σε έναν νέο πολιτισμό. Ο Πλάτων μπορεί να διδάχθηκε τη γεωμετρία στην Αίγυπτο. Αυτό όμως που μας αφορά σήμερα είναι ότι με αυτά τα υλικά ανήγειρε ένα οικοδόμημα, την πλατωνική φιλοσοφία, που παραμένει όρθιο, όπως ο Παρθενών στο μέσο του γιγάντιου μαλάκιου, τη σύγχρονη Αθήνα. Παρασύρομαι, με συγχωρείτε, επανέρχομαι όμως πάραυτα στην ευθεία οδό του θέματός μου.
Τι λέει στην πραγματικότητα ο Δημοσθένης στους Αθηναίους του τέταρτου αιώνα; Οτι στη δημοκρατία, σε αντίθεση με την τυραννία, οι πολίτες φέρουν την ευθύνη και των λαθών τους και των παθών τους. Οπως θα έλεγε και ο Καστοριάδης μια πρώτης τάξεως τοποθέτηση της αυτοδιάθεσης μιας κοινωνίας η οποία έχει συνειδητοποιήσει ότι οι τύχες της εξαρτώνται από τις δικές της δυνάμεις. Οι Αθηναίοι ήξεραν βέβαια τα όρια των δικών τους δυνάμεων, και γι’ αυτό φρόντιζαν πάντα τις δημόσιες σχέσεις τους με τους θεούς τους. Ποία η σχέση της Αθήνας του τέταρτου αιώνα με τη σημερινή Ελλάδα; Καμία. Η Αθήνα της εποχής μπορεί να είχε ηττηθεί στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, όμως είχε επανιδρύσει τη συμμαχία της και παρέμενε μια υπολογίσιμη δύναμη στον ελληνικό κόσμο. Ενας κόσμος που, όπως και να το κάνουμε, ήταν στο κέντρο του τότε κόσμου.
Παρ’ όλ’ αυτά, και παρ’ ότι η σκέψη αυτή διατυπώθηκε σε εντελώς διαφορετικό περιβάλλον από το δικό μας, έχει αυτονομηθεί από το περιβάλλον της, και μπορεί να μεταφραστεί σε δικούς μας όρους. Ποιο είναι το πρόβλημα της Ελλάδας το 2016; –(κατά λάθος χτύπησα 2018 αλλά φοβούμαι πολύ ότι τίποτε δεν θα έχει αλλάξει). Είναι το ίδιο με αυτό που ήταν και το 2009, και το 2010, και πάει λέγοντας. Δεν είναι η αδυναμία μας να αναγνωρίσουμε, ως κοινωνία, τι κάναμε λάθος και γιατί φτάσαμε ώς εδώ; Είναι η άρνησή μας να αναγνωρίσουμε ότι κάναμε λάθη. Κι αυτή η άρνηση μας εμποδίζει να γλιστρήσουμε από τη μία σημασία της λέξης «κρίση» –μια ανεξέλεγκτη κατάσταση– στην άλλη – η δυνατότητα να σκεφτείς και να «κρίνεις». Είναι κι αυτό ένα από τα δείγματα της μακραίωνης επεξεργασίας της ελληνικής γλώσσας από τους διανοητές της.
Χρησιμοποιούμε την ίδια λέξη για να σημάνουμε το ανεξέλεγκτο και την ίδια για τον έλεγχο της πραγματικότητας από τη φαιά μας ουσία. Αν δεν βρεθείς αντιμέτωπος με το ανεξέλεγκτο δεν μπορείς να σκεφτείς πραγματικά.
Αφήνω τα οικονομικά στους οικονομολόγους που καταδυναστεύουν τον δημόσιο λόγο από τότε που το ελληνικό κράτος πτώχευσε. Χρέος, μισθοί, συντάξεις, σαν τους αστρολόγους που προβλέπουν έρωτες μεγάλους και όταν δεν έρθουν σου λένε ότι ήταν ανάποδη η Αφροδίτη. Ή σαν τους σεισμολόγους που σε καθησυχάζουν λέγοντας ότι κατά πάσα πιθανότητα ήταν ο κύριος σεισμός, αλλά μπορεί και να μην ήταν.
Τρέχα γύρευε. Αν δεχθούμε ότι το χρέος είναι μέρος του προβλήματος της χώρας, κι ότι το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι η χώρα δεν παράγει κάτι για να μπορεί να σταθεί στην παγκόσμια οικονομία, ε, τότε λυπάμαι, αλλά το πρόβλημα της χώρας δεν είναι οικονομικό. Είναι κατ’ εξοχήν κοινωνικό και ψυχολογικό. Ποιο ψυχολογικό σύνδρομο μας κρατάει αγκυλωμένους;
Θα το ονόμαζα το «Σύμπλεγμα της αναξιοπάθειας».
Βρισκόμαστε στους αντίποδες της σκέψης του Δημοσθένη. Ο χολώδης ρήτορας λέει στο ακροατήριό του: «καλώς πάθαμε ό,τι πάθαμε επειδή δεν κάναμε αυτά που έπρεπε να κάνουμε». Δήλωνε μ’ αυτόν τον τρόπο την πίστη του στη δημοκρατία. Ποια είναι η κυρίαρχη ρητορική στην Ελλάδα του 2016; «Κακώς πάθαμε ό,τι πάθαμε διότι εμείς δεν φταίμε σε τίποτε». Η δημοκρατία δεν εμπνέει εμπιστοσύνη. Το «Σύμπλεγμα της αναξιοπάθειας» αν δεν αναλυθεί, θα πνίξει στη δυσπιστία την πολιτική αλλαγή που κυοφορείται. Ο υπόλοιπος κόσμος δεν θέλει απαραιτήτως το κακό μας. Το πρόβλημά μας δεν είναι η δημόσια ή η ιδιωτική εκπαίδευση, αλλά πώς εκπαιδεύουμε τα παιδιά μας. Και τον Δημοσθένη δεν τον θυμόμαστε μόνον όποτε έχουμε Ολυμπιακούς Αγώνες, όποτε ο Ομπάμα προσκυνά στην Ακρόπολη και όποτε ο Εντι Ράμα λέει τις ιστορικές του αρλούμπες.
Comments