Πολιτισμός | 15.10.2009
Ο Μέγας Αλέξανδρος και το τέλος της απομόνωσης των πολιτισμών
Τα Μουσεία Ράις-Ένγκελχορν (Reiss-Engelhorn-Museen) στο Μανχάιμ και το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο (DAI) διοργάνωσαν μια εντυπωσιακή έκθεση για τον Αλέξανδρο τον Μέγα και το τέλος της απομόνωσης των τότε κόσμων, του ευρωπαϊκού και του ασιατικού.
Επίκεντρο της έκθεσης οι πολιτισμοί και οι λαοί της κεντρικής Ασίας. Πρόκειται για μια νέα, δεύτερη ανάγνωση της κληρονομιάς του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Διότι μέχρι τώρα οι εκθέσεις για τον μεγάλο Μακεδόνα επικεντρώνονταν στην Ευρώπη και την Αίγυπτο.
Γιατί είναι όμως σημαντική η προβολή της κεντρικής Ασίας στην κληρονομιά του Αλεξάνδρου;
Ο καθηγητής Άλφριντ Βίτσορεκ, διευθυντής των Μουσείων Ράις-Έγνγκελχορν στο Μανχάιμ και διοργανωτής της έκθεσης, εξηγεί στο μικρόφωνο της Deutsche Welle γιατί είναι σημαντική αυτή η νέα ματιά: «Διότι με την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου δημιουργήθηκαν εντελώς νέες, πρωτόγνωρες συνθήκες στην περιοχή της Κεντρικής Ασίας. Δημιουργήθηκε μια μεικτή, πολύμορφη πολιτισμική κληρονομιά, που σφραγίστηκε από τον ελληνικό, τον ελληνιστικό πολιτισμό, αλλά και τους διάφορους πολιτισμούς των λαών της περιοχής. Αυτή η μεικτή, πολιτισμική κληρονομιά έφερε ξαφνικά κάτι εντελώς καινούργιο. Γι’ αυτό ονομάσαμε συνειδητά την έκθεσή μας: ‘Αλέξανδρος ο Μέγας και το άνοιγμα του Κόσμου’».
Η μπανιέρα της Ρωξάνης από το Κουργκανσόλ
Bildunterschrift: Großansicht des Bildes mit der Bildunterschrift: Κεφαλή Ελληνοβακτριανού ηγεμόνα - Εθνικό Μουσείο Ντουσανμπέ στο Ουζμπεκιστάν (2-3 αι. μ.Χ.)400 εκθέματα από τα μεγαλύτερα μουσεία της Ευρώπης (Λούβρο, Βρετανικό Μουσείο, Μουσείο της Πρωσικής Πολιτιστικής Περιουσίας του Βερολίνου, Ερμιτάζ της Πετρούπολης) και από τα Εθνικά Μουσεία της Τασκένδης στο Ουσμπεκιστάν, της Ντουσανμπέ στο Τατζικιστάν και της Καμπούλ στο Αφγανιστάν κοσμούν τις αίθουσες του μουσείου με τον κατάλληλο φωτισμό, ηχητικά εφέ αναπαράστασης τελετών και ενημερωτικά βίντεο.
Πολλά από τα εκθέματα αυτά είναι αρχαιολογικά ευρήματα των τελευταίων πέντε χρόνων, ορισμένα μάλιστα είναι περσινά, όπως ο ελληνικός λουτήρας από το Ουσμπεκιστάν.
Ο απλός, πήλινος λουτήρας, μικρός - μάλλον για παιδιά, αλλά σαφέστατα ελληνικός ονομάστηκε από πολλούς Γερμανούς δημοσιογράφους «η μπανιέρα της Ρωξάνης». Την απολαύσαμε στο ημίφως μιας αίθουσας, γεμάτη Γερμανούς μαθητές και γηραιούς αρχαιοελληνιστές.Η μπανιέρα βρέθηκε πέρσι στο φρούριο Κουργκανσόλ (Kurgansol) ένα από τα δέκα φρούρια, όπως πιστεύουν οι αρχαιολόγοι, που έχτισε ο Μέγας Αλέξανδρος στον ποταμό Όξο, τον σημερινό Αμού Ντάρια, στο δρόμο μεταξύ της Σαμαρκάνδης και της Αλεξάνδρειας.
Ο Βούδας αποκτά ‘σωματική υπόσταση’ μετά την αλεξανδρινή κατάκτηση της κεντρικής Ασίας
Bildunterschrift: Großansicht des Bildes mit der Bildunterschrift: Κεφαλή Βούδα από πηλό, επιχρυσωμένο - Κρατικό Μουσείο Τέχνης της Μόσχας (3 αι. μ.Χ)Στα 11 χρόνια της εκστρατείας του Αλεξάνδρου άλλαξαν στην κεντρική Ασία οι οικονομικές και κοινωνικές δομές, επηρεάστηκαν σε βάθος οι πολιτιστικές αξίες και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις όλων των λαών της περιοχής. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η επιρροή του ελληνικού και του ελληνιστικού πνεύματος στην απεικόνιση του Βούδα. Οι αρχαιολόγοι έχουν καταλήξει τα τελευταία χρόνια στο συμπέρασμα ότι ο Βούδας απεικονίστηκε για πρώτη φορά μετά την κατάκτηση της περιοχής από την στρατιά του Αλεξάνδρου. Πριν δεν υπήρχε καμία εικόνα και κανένα άγαλμα του Βούδα.
Ο διευθυντής και διοργανωτής της έκθεσης Βίτσορεκ: «Όπως ξέρουμε σήμερα το Βούδα και τα διάφορα αγάλματά του, η απεικόνιση αυτή δεν υπήρχε στον πρώιμο βουδισμό.Το μόνο που υπήρχε ήταν αποτυπώματα από τα πόδια του ή μάλλον τα πέλματά του. Δηλαδή με την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τις επιρροές που άσκησε στις τοπικές κουλτούρες απέκτησε ο Βούδας ‘σωματική υπόσταση’. Έτσι ξαφνικά ο Βούδας αποκτά σώμα και μάλιστα ελληνικής τεχνοτροπίας.
Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι πέραν του ιδίου διαπιστώνουμε προφανείς ενδείξεις και στην απεικόνιση των συνοδών του που κατάγονται από την ελληνική παράδοση.»
Στην έκθεση είναι πολυάριθμα τα αγάλματα του Βούδα και τα νομίσματα με μορφή του που ακόμη και ο μη ειδικός διαπιστώνει ελληνική ή ελληνιστική επίδραση. Χαρακτηριστικά είναι τα ανάγλυφα που αναπαριστάνουν τη ζωή του Βούδα, όπως π.χ. ένα πέτρινο ανάγλυφο από τον 3 μ. Χ αιώνα όπου ο συνοδός του Βαϊραπάνι, ο προστάτης της βουδιστικής διδασκαλίας, είναι ένας ελληνικότατος Ηρακλής με ρόπαλο και λεοντή, ενώ ο διάκοσμος εν είδει γιρλάντας είναι ερωτιδείς που αποδίδουν σεμνά τιμές στον Βούδα.
Οι ελληνικές επιδράσεις διαταράχθηκαν την εποχή των Ταλιμπάν
Bildunterschrift: Großansicht des Bildes mit der Bildunterschrift: Πάρθος ηγεμόνας - Ερμιτάζ Πετρούπολης (1 αι. π.Χ)Οι Γερμανοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι οι ελληνικές και ελληνιστικές επιδράσεις στην καθημερινή ζωή και στην κουλτούρα των λαών της κεντρικής Ασίας διαταράχθηκαν στον 20ο αιώνα, από την εποχή των Ταλιμπάν.
Μέχρι τότε και την εποχή που ήκμαζε το Ισλάμ οι ελληνικές επιδράσεις ήταν αδιατάρακτες. Χαρακτηριστικό είναι το σχόλιο του Γερμανού αρχαιολόγου και διευθυντή των Μουσείων Άλφριντ Βίτσορεκ:
«Ακόμη και την εποχή του Ισλάμ τα πανεπιστήμια της κεντρικής Ασίας, στη Μπουχάρα και τη Σαμαρκάνδη, ήταν εκείνα που δίδασκαν τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους. Φαινόμενο ερμηνεύει γιατί ο μεγάλος Αβερρόης, ο γνωστός φιλόσοφος του Ισλάμ, σπούδασε σε αυτά τα πανεπιστήμια ελληνική φιλοσοφία, ελληνικά γράμματα. Τα ελληνικά συγγράμματα έγιναν μετά γνωστά στη Βαγδάτη και τη Δαμασκό και ίσως και στην Νότια Ισπανία. Πιστεύουμε ότι αυτός είναι ο δρόμος, μέσω του οποίου μεταδόθηκε η ελληνική φιλοσοφία. Διότι την εποχή εκείνη στην Αλεξάνδρεια, τη Δαμασκό και τη Βαγδάτη τα αρχαιοελληνικά συγγράμματα είχαν ήδη εξαφανιστεί και ήρθαν ξανά από την κεντρική Ασία μέσω της πεπατημένης, της παλιάς μορφής της μεικτής κουλτούρας.»
Η έκθεση στο Μανχάιμ διαρκεί μέχρι τις 21 Φεβρουαρίου και είναι αποτέλεσμα συλλογικών προσπαθειών επιστημονικών φορέων και της γερμανικής πολιτείας, η οποία ανέλαβε την αιγίδα της έκθεσης μέσω του υπουργού Εξωτερικών Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ.
Βιβή Παπαναγιώτου
Υπεύθ. σύνταξης: Γιώργος Παππάς
Comments