από καθημερινή

Η αυτοκρατορία σε κρίση

Το τέλος του «αλλοδαπού υπηκόου» και η αρχή της πολιτικής πολυπολικότητας

Του Βασiλη Μαγκλαρα

Charles A. Kupchan

Το Τέλος της Αμερικανικής Εποχής – Η εξωτερική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών και η Γεωπολιτική του 21ου αιώνα

εκδ. Λιβάνη

Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει με μεγάλη ασφάλεια, χωρίς να χρειάζεται να ανατρέξει σε πολύπλοκες οικονομικές και γεωπολιτικές μελέτες, πως η αλαζονική διπλωματική έπαρση των νεοσυντηρητικών των ΗΠΑ, η πολιτική της μονομέρειας που στηρίζεται στην de facto δυνατότητα μονοπωλιακής χρήσης βίας, η κατασκευή ατζέντας εξωτερικής πολιτικής στη βάση μικροπολιτικών συμφερόντων και ιδεολογικών προκαταλήψεων, καθώς και τα γιγαντιαία δημοσιονομικά ελλείμματα σε συνδυασμό με τη σταδιακή ανάπτυξη και άλλων παγκόσμιων «παιχτών» δεν μπορούν να υποστηρίξουν πλέον την ηθική, πολιτική και στρατιωτική πρωτοκαθεδρία του σημαντικότερου «παίχτη» του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα.

Ο Πόλεμος του Κόλπου ίσως να υπήρξε το σημείο μηδέν που επισφράγισε τη φθίνουσα πορεία της «αυτοκρατορίας». Η απώλεια του ηθικού πλεονεκτήματος της νομιμότητας, όπως την αποκαλεί ο Kupchan, είναι το σημαντικότερο και πιο απειλητικό πλήγμα που δέχτηκαν μεταψυχροπολεμικά οι ΗΠΑ. Ο σεβασμός και όχι η ισχύς, όπως πολύ σωστά αντιλαμβάνεται ο συγγραφέας, αποτελεί το ισχυρότερο όπλο κάμψης της αντίθετης βουλήσεως στο «δικαστήριο» της παγκόσμιας κοινής γνώμης. Αυτό το όπλο οι ΗΠΑ το παρέδωσαν στον εχθρό, απονομιμοποιώντας τη δράση τους και εντείνοντας την αντιπαλότητα και τον ανταγωνισμό ανάμεσα στα παγκόσμια κέντρα ισχύος. Ο κυνισμός της αμερικανικής πολιτικής ηττήθηκε, αλλά δυστυχώς μαζί του ηττήθηκε και η ειρήνη και η σταθερότητα μιας ολόκληρης περιοχής.

Ο ρόλος της Ευρώπης

Για τον Kupchan, η κυριαρχία που ασκείται με σύνεση ανταμείβει πολλαπλά το έθνος που την ασκεί. Η εν λόγω θεώρηση της μετριοπαθούς άσκησης της δύναμης, αποτελεί μεν ένα εργαλειακό στοιχείο στη διατήρηση της πρωτοκαθεδρίας του παίχτη που την ασκεί, αλλά παράλληλα αποτελεί και μια συντελούμενη αξία, καθώς αποσοβεί τις ακραίες πολιτικές δράσεις και τις πολλαπλώς καταστροφικές, στο πεδίο της παγκόσμιας πολιτικής, συνέπειές τους.

Ο Kupchan διαβλέπει μελλοντικά την ανάδειξη της Ευρωπαϊκής Ενωσης ως σημαντικότατου, ίσως ισάξιας δύναμης, παγκόσμιου παίχτη. Η σημαντική αυτή αναβάθμιση της ευρωπαϊκής δύναμης που περνάει μέσα από τη θεσμική της ολοκλήρωση και την εμβάθυνση της συνεργασίας στους κρίσιμους τομείς, ίσως να μην απειλήσει και δεν πρέπει να απειλήσει, την αμερικανική πρωτοκαθεδρία, θα θέσει όμως τον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο σε ανεξάρτητη αμυντική και πολιτική τροχιά. Η αμερικανική πολιτική, υποστηρίζει ο συγγραφέας δεν πρέπει να κάνει το λάθος να παραβλέψει την αναδυόμενη ευρωπαϊκή δύναμη. Πρέπει να τη συμπεριλάβει στο διαμορφούμενο γεωπολιτικό της χάρτη ως ισχυρά ανερχόμενη και ανταγωνιστική, ωστόσο, όχι ως εχθρική.

Μια τέτοια διαπίστωση ενισχύει την άποψη ότι ο κόσμος οδεύει με ταχύτητα προς μια νέα πολυπολική πραγματικότητα. Η θέση όμως του συγγραφέα πως οι ευρωπαϊκές αξίες διαφέρουν σημαντικά από τις αμερικανικές δεν φαίνεται και ιδιαίτερα ορθή. Οι αξιακές αποκλίσεις που επικαλείται, παρατηρούνται σε σημαντικό βαθμό και ανάμεσα σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη, αλλά ενίοτε και εντός των συνόρων της ίδιας χώρας. Η αντίληψη π.χ., των Κρητικών για την οπλοκατοχή είναι διαμετρικά αντίθετη μ’ αυτή των Αθηναίων. Μικρές ή και μεγάλες πολιτισμικές αποκλίσεις δεν συνιστούν πολιτισμικό χάσμα. Η αμερικανική πολιτική έχει λοιπόν μόνο να κερδίσει από την ευρωπαϊκή συνεργασία. Αυτή η θέση δεν αποτελεί, την εν λόγω στιγμή, μια πρόταση για το σχηματισμό μιας ανίερης συμμαχίας, που κλείνει το μάτι στον ισχυρό, για να παραχωρήσει κάτι και στον λιγότερο ισχυρό. Είναι μια πρόταση επιστροφής στη σταθερότητα και την ασφάλεια μέσω της επιστροφής στη συνεργασία και την πολιτική δικαιοσύνη.

Μετά το σοκ και δέος που δέχτηκε ο απλός ιρακινός λαός από τις «έξυπνες» αμερικανικές βόμβες, σειρά έχει το σοκ του αμερικανού φορολογούμενου απέναντι στο τεράστιο έλλειμμα στο οποίο συνεισφέρει σε μεγάλο βαθμό η πολιτική της απεριόριστης και συνεχούς αναζήτησης στρατιωτικής δύναμης, καθώς και το δέος που θα αισθανθούν πολύ σύντομα μπροστά στον περιορισμό των ελάχιστων κοινωνικοοικονομικών δικαιωμάτων που τους έχουν απομείνει. Ο Kupchan αντιλαμβάνεται με οξυδέρκεια τα πολλαπλά προβλήματα, που θα αντιμετωπίσει η αμερικανική δύναμη στον 21ο αιώνα, ειδικά με τις σχέσεις της με την Ε.Ε., παραμερίζοντας τις αισιόδοξες και αφελείς προβλέψεις. Ως γνήσιος πατριώτης και δημοκρατικός, αλλά και καθηγητής των διεθνών σχέσεων, κατανοεί πως δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις στις διακυβερνητικές συνεργασίες. Ωστόσο, οι επιδιώξεις ενός Αμερικανού πατριώτη δεν πρέπει να φαντάζουν ασύμμετρες με την παγκόσμια ειρήνη και την ασφάλεια. Τουναντίον, όταν ο πατριωτισμός ενσωματώνει αξίες και ελέγχεται από κανόνες, ταυτίζεται συνήθως με τον «αντίπαλο» πατριωτισμό.

Διπλωματική «κατάχρηση»

Το πόνημα του Kupchan συνεισφέρει με ενδιαφέρουσες ιδέες στη συζήτηση για την παγκόσμια πολιτική κατάσταση και τον ρόλο των ΗΠΑ σ’ αυτήν και τηρουμένων των αναλογιών, μπορεί να προσφέρει τη βάση για την ανάδειξη μιας νέας διατλαντικής συνεργασίας προσανατολιζόμενης στην παγκόσμια ειρήνη, τη σταθερότητα και την οικονομική ευημερία όλων! Οσοι όμως παραμένουν πεπεισμένοι ότι η εξωτερική πολιτική μπορεί να γίνεται μέσω περιγραφών προδιαγραφών βομβών, μάλλον παραγνωρίζουν τις δυνατότητες της βουλήσεως να αντιστέκεται στο βίαιο, το άδικο και το ανεπιθύμητο. Η διπλωματική «κατάχρηση» των ΗΠΑ, όπως όλες οι καταχρήσεις, αφήνει σημάδια στο παρόν που υπονομεύουν το μέλλον. Σ’ αυτό το αρρωστημένο πλαίσιο της επίδειξης ισχύος, της υποταγής και της απομείωσης των διεθνών σχέσεων σ’ ένα παίγνιο χαμένων και κερδισμένων, το ζητούμενο της διατλαντικής συνεργασίας και της «πολιτικής» δικαιοσύνης ξεπέφτει, μάλλον, σε επιφαινόμενο ανάδειξης της εν λόγω ισχύος. Τότε και οι παίχτες ασκούν το παιχνίδι της καταστροφικής διαπραγμάτευσης και της υπονόμευσης του αντιπάλου, όπως αυτό αντιπαρατίθεται στη δημιουργική διαπραγμάτευση και στη συνεργασία. Ο φροϋδικός φόνος του «πατέρα» που ακολουθεί, επιστεγάζει απλώς την αποτυχημένη συνεργασία.