επιλογές .....κεφαλονίτικα ανέκδοτα

Ελληνας, φύλακας της τιμής της Ευρώπης Του Ευανθη Χατζηβασιλειου* Ο Δημήτριος Ευρυγένης υπηρέτησε ως καθηγητής του Ιδιωτικού Διεθνούς Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Κατά την Κατοχή, δραστηριοποιήθηκε στο Εθνικό Ενωτικό Κόμμα του Παναγιώτη Κανελλόπουλου. Αντιστασιακός και κατά τη χούντα, μετά το 1974 βρέθηκε στο πλευρό του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ως υφυπουργός Παιδείας. Το 1984, στις ευρωπαϊκές εκλογές, τέθηκε επικεφαλής του ψηφοδελτίου της Νέας Δημοκρατίας. Μετά τις εκλογές εκείνες, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συγκρότησε εξεταστική επιτροπή, επιφορτισμένη να μελετήσει το φαινόμενο της ανόδου του φασισμού και του ρατσισμού. Εισηγητής ορίστηκε ο Ευρυγένης. Οι εργασίες της επιτροπής συνάντησαν την αντίδραση του Ζαν-Μαρί Λεπέν, ο οποίος μάλιστα στράφηκε και δικαστικά κατά της απόφασης για τη συγκρότησή της. Τον Νοέμβριο του 1985, πάντως, ο Ευρυγένης κατέθεσε τη σχετική έκθεση. Στο ελληνικό κοινό, τα βασικά της πορίσματα παρουσιάστηκαν σε ειδικό τομίδιο της «Καθημερινής»: Μιχ. Σταματελάτος, «Ο φασισμός και ο ρατσισμός στη σημερινή Ευρώπη», Εκδόσεις Καθημερινής, 1987. Στην έκθεσή του, ο Ευρυγένης έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για τη γοητεία του κακού που, προωθώντας την παροξυσμική βία, εξακολουθούσε να ασκεί ο ναζισμός. Τόνισε ότι η σύμπλευση φασισμού και ρατσισμού δεν είναι αναγκαία: είναι δυνατόν κάποιος να είναι φασίστας χωρίς να είναι ρατσιστής, και το αντίθετο. Είναι όμως αδύνατον να είναι κάποιος ρατσιστής και ταυτόχρονα δημοκράτης. Οπωσδήποτε, υπογράμμισε, ο σεβασμός και η νηφάλια προάσπιση μιας εθνικής παράδοσης δεν αρκούν για να επισύρουν την κατηγορία του ρατσισμού. Η επιτροπή έλαβε σειρά συνεντεύξεων από επιφανείς Ευρωπαίους. Μεταξύ άλλων, ο κορυφαίος Γάλλος δημοσιογράφος Ζαν-Φρανσουά Ρεβέλ επισήμανε την ύπαρξη νεοφασιστικών και ρατσιστικών τάσεων, θεωρούσε όμως ότι δεν θα αποκτούσαν επαρκή επιρροή ώστε να απειλήσουν το δημοκρατικό σύστημα. Ιταλοί πολιτικοί –οι Αλντο Ανιάσι και Οσκαρ Λουίτζι Σκάλφαρο– σημείωσαν ότι η κορύφωση της φασιστικής βίας στη χώρα τους είχε συμπέσει με την ένοπλη τρομοκρατία της Ακρας Αριστεράς. Ο βιολόγος Στέφεν Ρόουζ υπογράμμισε ότι ο αγώνας εναντίον της ψευδοεπιστήμης του φασισμού και του ρατσισμού συνιστά όχι μόνον πολιτικό καθήκον, αλλά και υπεράσπιση των βασικών αρχών της επιστημοσύνης. Ο μεγάλος διώκτης των υπευθύνων του Ολοκαυτώματος, Σιμόν Βίζενταλ, τόνισε ότι ο ολοκληρωτισμός διεισδύει στην ατομική ζωή των πολιτών: οι δημοκρατικές πολιτικές δυνάμεις ζητούν ψήφο κάθε τέσσερα χρόνια, αλλά τα ολοκληρωτικά κόμματα απαιτούν σε καθημερινή βάση υποταγή από τους οπαδούς τους. Η έκθεση μελέτησε τις διάφορες ακροδεξιές ομάδες σε όλη τη Δυτική Ευρώπη. Επισήμανε, ωστόσο, τους διωγμούς των Εβραίων και στη Σοβιετική Ενωση. Ειδικά για την Ελλάδα, επιβεβαίωσε το συμπέρασμα της παγκόσμιας βιβλιογραφίας, ότι δηλαδή ο φασισμός δεν είχε ποτέ ρίζες στην ελληνική κοινωνία… Ο Ευρυγένης σημείωσε ότι ο φασισμός και ο ρατσισμός δεν απειλούσαν άμεσα την Ευρώπη, αλλά διέθεταν υπόστρωμα (ειδικά την ξενοφοβία) που μπορούσε να ευνοήσει την ανάπτυξή τους. Τόνισε ότι η οικονομική κρίση δεν είναι πάντοτε το πρώτο αίτιο για την άνοδο παρόμοιων φαινομένων, αλλά ειδικά η ανεργία και ο πληθωρισμός, όταν υπερβούν ένα όριο, τα ενισχύουν. Πρότεινε τέλος μέτρα, στο διοικητικό και το πολιτισμικό πεδίο, για την πρόληψη ενός τέτοιου σεναρίου. Η έκθεσή του ήταν το βασικό κείμενο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων για το φαινόμενο. Ο Δημήτριος Ευρυγένης έφυγε από τη ζωή πρόωρα, τον Γενάρη του 1986. Είχα την τιμή να βρεθώ στα έδρανα των μαθημάτων του, στο μικρό αμφιθέατρο της Νομικής του ΑΠΘ. Θλίβομαι όταν βλέπω πώς ξεχάστηκε, όπως τόσο βολικά συμβαίνει σε αυτή τη χώρα με όλους τους εκπροσώπους του φωτισμένου πνεύματος. Ωστόσο, ας ξαναθυμηθούμε εκείνο τουλάχιστον το έργο του, όταν, εκπροσωπώντας τη δημοκρατική Ελλάδα, επιλέχθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ως φρουρός της τιμής της Ευρώπης. Κυρίως, ας θυμηθούμε μια από τις βασικές επισημάνσεις της έκθεσής του: πέραν (και ανεξάρτητα) των όποιων μέτρων της Πολιτείας, η ευθύνη των πολιτών για την υπεράσπιση της δημοκρατίας δεν μπορεί ούτε να μετριασθεί ούτε να μεταβιβαστεί. * Ο κ. Ευάνθης Χατζηβασιλείου είναι αναπληρωτής καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών.    kathimerini