Μία ημέρα πριν από το Καστελλόριζο... ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΕΛΛΙΣ, ΕΛΕΝΗ ΒΑΡΒΙΤΣΙΩΤΗ, ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ
Μία ημέρα πριν από το Καστελλόριζο...
Απρίλιος 2010, οι υπεύθυνοι του ΔΝΤ αναγκάζονται να αλλάξουν την αίθουσα που θα έδινε συνέντευξη Τύπου ο τότε υπουργός Οικονομικών Γ. Παπακωνσταντίνου, καθώς το ενδιαφέρον των διεθνών μέσων ενημέρωσης είναι στραμμένο στην Ελλάδα. Αριστερά, ο κ. Γ. Ζαννιάς και δεξιά, ο εκπρόσωπος στο Ταμείο κ. Π. Ρουμελιώτης.
Πέμπτη, 22 Απριλίου 2010. Το μεσημέρι τα μέλη του υπουργικού συμβουλίου φτάνουν ένα ένα στο πρωθυπουργικό γραφείο. Εχουν ειδοποιηθεί για μια άτυπη συνεδρίαση με θέμα την οικονομία, αλλά γρήγορα καταλαβαίνουν ότι το θέμα είναι άλλο. «Δεν θυμάμαι ποτέ τέτοια ατμόσφαιρα σε υπουργικό συμβούλιο», λέει υπουργός με εμπειρία από την εποχή του Ανδρέα Παπανδρέου. «Το Πρόγραμμα Σταθερότητας θέλει ριζική αναθεώρηση για τα έτη 2011, 2012 και 2013, καθώς δεν δημιουργεί καμία αξιοπιστία στις αγορές», λέει ο Γ. Παπακωνσταντίνου, ενώ στο μέτωπο των εσόδων τα νέα δεν είναι καλύτερα.
Η αύξηση του ΦΠΑ –ένα από τα βασικά μέτρα των προηγούμενων μηνών της κυβέρνησης– έχει φέρει αναιμικά έσοδα. Ο υπουργός Οικονομικών ενημερώνει ότι οι εκπρόσωποι του ΔΝΤ ασκούν πιέσεις για επιπλέον μέτρα, ακόμα και στον ιδιωτικό τομέα. Η ατμόσφαιρα στην αίθουσα γίνεται σχεδόν πένθιμη. Είναι ξεκάθαρο πια ότι η προσφυγή στον μηχανισμό στήριξης είναι θέμα ημερών, αλλά κανείς ακόμα δεν ξέρει το πότε. Υπάρχει παράλληλα μια αδικαιολόγητη προσδοκία από τα μέλη της κυβέρνησης ότι τα σκληρά μέτρα θα είναι σύντομης διάρκειας και από το 2011 θα είναι αισθητή η ανάκαμψη.
Το υπουργικό συμβούλιο είναι διχασμένο. Από τη μια, Λούκα Κατσέλη, Κατερίνα Μπατζελή, Αννα Διαμαντοπούλου, Γ. Ραγκούσης, Ευ. Βενιζέλος, Α. Λοβέρδος και Π. Μπεγλίτης είναι υπέρ της ενεργοποίησης του μηχανισμού εδώ και τώρα. Από την άλλη, Γ. Παπακωνσταντίνου και Θ. Πάγκαλος υποστηρίζουν ότι καλύτερα να παρθούν πρώτα τα μέτρα και μετά να προχωρήσουν στην ενεργοποίησή του. Ο πρωθυπουργός ακούει όλους και εκφράζει την ανησυχία του για τις επικείμενες εκλογές στη Γερμανία, στις 9 Μαΐου. Μήπως πρέπει να περιμένουν μέχρι τότε; Οπως έχει πει η Λούκα Κατσέλη, «κανένας δεν ήθελε να μπει σε ένα πρόγραμμα. Ολοι όμως εκείνη την ημέρα είχαν αντιληφθεί ότι αυτό ήταν μονόδρομος». Το βασικό σύννεφο που σκιάζει το συμβούλιο είναι το ομόλογο των 8,5 δισ. που θα έληγε σε λίγες εβδομάδες. Αν η Ελλάδα δεν κατάφερνε να το πληρώσει, χρεοκοπούσε, και εκείνη την ημέρα οι τιμές του σπρεντ βρίσκονταν στις 600 μονάδες, κάνοντας τον δανεισμό από τις αγορές άπιαστο όνειρο. Ο τότε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Θ. Πάγκαλος έχει μιλήσει για τον πανικό που υπήρχε στο υπουργικό συμβούλιο. «Το τέρμινο το ταμειακό ερχότανε, το βλέπαμε. Επρεπε να βρεθούν χρήματα». Λίγοι ήταν εκείνοι στο τραπέζι του υπουργικού συμβουλίου που μπορούσαν τότε να παραδεχθούν ότι μέσα στις επόμενες 24 ώρες θα μπει ο επίλογος μιας ολόκληρης εποχής.
Μετά το υπουργικό συμβούλιο, ο Γ. Παπακωνσταντίνου μένει στο Μαξίμου με τον τότε πρωθυπουργό. Πρέπει να τον ενημερώσει για τις τελευταίες εξελίξεις, καθώς ο οίκος αξιολόγησης Moody’s έχει μόλις υποβαθμίσει για άλλη μία φορά την ελληνική οικονομία στην κατηγορία Α3 από Α2. Ο δανεισμός θα είναι απόλυτα ασφυκτικός. Κατά τη διάρκεια του άτυπου υπουργικού, ο κ. Παπακωνσταντίνου έχει αποχωρήσει δύο φορές καθώς δέχεται τηλεφωνήματα τόσο από τον Γερμανό όσο και από τον Αμερικανό υπουργό Οικονομικών. Ο κ. Σόιμπλε του λέει «εάν χρειαστεί να κινηθείτε, είμαστε έτοιμοι», ενώ ο κ. Γκάιτνερ είναι πιο προτρεπτικός: «Εφτασε η ώρα», του διαμηνύει. Ο πρωθυπουργός καταλαβαίνει εκείνη τη στιγμή ότι δεν έχει την πολυτέλεια να περιμένει μέχρι τις γερμανικές εκλογές, όπως πίστευε μέχρι προ ολίγου. Πρέπει να πάρει και ο ίδιος το πράσινο φως από το εξωτερικό, από Ουάσιγκτον, Παρίσι, Βερολίνο. «Αρχικά η Ελλάδα δεν ήθελε να ενταχθεί στο πρόγραμμα, αλλά οι άλλοι (Ευρωπαίοι) πίστευαν ότι η ώρα είχε έρθει για να ζητηθεί βοήθεια για την Ελλάδα από το Eurogroup», λέει ο πρόεδρος του Eurogroup Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ.
Ειδοποίηση με sms
Την επόμενη ημέρα, λίγο μετά τις 8 το πρωί, τα μέλη του υπουργικού συμβουλίου λαμβάνουν ένα sms. Η απόφαση έχει παρθεί από το προηγούμενο βράδυ. Ο μηχανισμός θα ενεργοποιηθεί σε μερικές ώρες. Παρά το υπουργικό συμβούλιο της προηγουμένης, οι περισσότεροι αιφνιδιάζονται, αλλά η πληροφορία παραμένει μυστική. Ο πρωθυπουργός ταξιδεύει μαζί με τη Λούκα Κατσέλη, τον Παύλο Γερουλάνο και άλλους υπουργούς στο ακριτικό Καστελλόριζο, επίσκεψη που έχει προγραμματιστεί από καιρό. Είναι η ονομαστική του εορτή και έτσι δέχεται ευχές και βγάζει φωτογραφίες με τους κατοίκους του ακριτικού νησιού.
Το κείμενο της δήλωσης του πρωθυπουργού γράφεται ενώ ο ίδιος είναι ήδη εκεί. Ο τότε υπουργός Πολιτισμού Παύλος Γερουλάνος λύνει το μυστήριο του σκηνικού της δήλωσης του πρωθυπουργού με φόντο το ακριτικό Καστελλόριζο. «Η κάμερα, η οποία είχε στηθεί εκεί, ήταν για διαφορετικό σκοπό, και όταν ήρθε η πληροφορία ότι θα γίνει ανακοίνωση απ’ τον πρωθυπουργό, νομίζω ότι απλώς δεν ασχολήθηκε κανείς να αλλάξει το σκηνικό», λέει, ενώ πολλοί υποστηρίζουν ότι έγινε εκεί για να μην προκληθεί πανικός στην κοινή γνώμη και συγχρόνως να υποβαθμιστεί η απόφαση της προσφυγής.
«Είναι ανάγκη εθνική και επιτακτική να ζητήσουμε και επισήμως από τους εταίρους μας στην Ευρωπαϊκή Ενωση την ενεργοποίηση του μηχανισμού που από κοινού δημιουργήσαμε. Εχω ήδη δώσει εντολή στον υπουργό Οικονομικών να κάνει τις απαραίτητες ενέργειες», λέει ο πρωθυπουργός σε ένα διάγγελμα-σταθμό στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας.
Η αύξηση του ΦΠΑ –ένα από τα βασικά μέτρα των προηγούμενων μηνών της κυβέρνησης– έχει φέρει αναιμικά έσοδα. Ο υπουργός Οικονομικών ενημερώνει ότι οι εκπρόσωποι του ΔΝΤ ασκούν πιέσεις για επιπλέον μέτρα, ακόμα και στον ιδιωτικό τομέα. Η ατμόσφαιρα στην αίθουσα γίνεται σχεδόν πένθιμη. Είναι ξεκάθαρο πια ότι η προσφυγή στον μηχανισμό στήριξης είναι θέμα ημερών, αλλά κανείς ακόμα δεν ξέρει το πότε. Υπάρχει παράλληλα μια αδικαιολόγητη προσδοκία από τα μέλη της κυβέρνησης ότι τα σκληρά μέτρα θα είναι σύντομης διάρκειας και από το 2011 θα είναι αισθητή η ανάκαμψη.
Το υπουργικό συμβούλιο είναι διχασμένο. Από τη μια, Λούκα Κατσέλη, Κατερίνα Μπατζελή, Αννα Διαμαντοπούλου, Γ. Ραγκούσης, Ευ. Βενιζέλος, Α. Λοβέρδος και Π. Μπεγλίτης είναι υπέρ της ενεργοποίησης του μηχανισμού εδώ και τώρα. Από την άλλη, Γ. Παπακωνσταντίνου και Θ. Πάγκαλος υποστηρίζουν ότι καλύτερα να παρθούν πρώτα τα μέτρα και μετά να προχωρήσουν στην ενεργοποίησή του. Ο πρωθυπουργός ακούει όλους και εκφράζει την ανησυχία του για τις επικείμενες εκλογές στη Γερμανία, στις 9 Μαΐου. Μήπως πρέπει να περιμένουν μέχρι τότε; Οπως έχει πει η Λούκα Κατσέλη, «κανένας δεν ήθελε να μπει σε ένα πρόγραμμα. Ολοι όμως εκείνη την ημέρα είχαν αντιληφθεί ότι αυτό ήταν μονόδρομος». Το βασικό σύννεφο που σκιάζει το συμβούλιο είναι το ομόλογο των 8,5 δισ. που θα έληγε σε λίγες εβδομάδες. Αν η Ελλάδα δεν κατάφερνε να το πληρώσει, χρεοκοπούσε, και εκείνη την ημέρα οι τιμές του σπρεντ βρίσκονταν στις 600 μονάδες, κάνοντας τον δανεισμό από τις αγορές άπιαστο όνειρο. Ο τότε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Θ. Πάγκαλος έχει μιλήσει για τον πανικό που υπήρχε στο υπουργικό συμβούλιο. «Το τέρμινο το ταμειακό ερχότανε, το βλέπαμε. Επρεπε να βρεθούν χρήματα». Λίγοι ήταν εκείνοι στο τραπέζι του υπουργικού συμβουλίου που μπορούσαν τότε να παραδεχθούν ότι μέσα στις επόμενες 24 ώρες θα μπει ο επίλογος μιας ολόκληρης εποχής.
Μετά το υπουργικό συμβούλιο, ο Γ. Παπακωνσταντίνου μένει στο Μαξίμου με τον τότε πρωθυπουργό. Πρέπει να τον ενημερώσει για τις τελευταίες εξελίξεις, καθώς ο οίκος αξιολόγησης Moody’s έχει μόλις υποβαθμίσει για άλλη μία φορά την ελληνική οικονομία στην κατηγορία Α3 από Α2. Ο δανεισμός θα είναι απόλυτα ασφυκτικός. Κατά τη διάρκεια του άτυπου υπουργικού, ο κ. Παπακωνσταντίνου έχει αποχωρήσει δύο φορές καθώς δέχεται τηλεφωνήματα τόσο από τον Γερμανό όσο και από τον Αμερικανό υπουργό Οικονομικών. Ο κ. Σόιμπλε του λέει «εάν χρειαστεί να κινηθείτε, είμαστε έτοιμοι», ενώ ο κ. Γκάιτνερ είναι πιο προτρεπτικός: «Εφτασε η ώρα», του διαμηνύει. Ο πρωθυπουργός καταλαβαίνει εκείνη τη στιγμή ότι δεν έχει την πολυτέλεια να περιμένει μέχρι τις γερμανικές εκλογές, όπως πίστευε μέχρι προ ολίγου. Πρέπει να πάρει και ο ίδιος το πράσινο φως από το εξωτερικό, από Ουάσιγκτον, Παρίσι, Βερολίνο. «Αρχικά η Ελλάδα δεν ήθελε να ενταχθεί στο πρόγραμμα, αλλά οι άλλοι (Ευρωπαίοι) πίστευαν ότι η ώρα είχε έρθει για να ζητηθεί βοήθεια για την Ελλάδα από το Eurogroup», λέει ο πρόεδρος του Eurogroup Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ.
Ειδοποίηση με sms
Την επόμενη ημέρα, λίγο μετά τις 8 το πρωί, τα μέλη του υπουργικού συμβουλίου λαμβάνουν ένα sms. Η απόφαση έχει παρθεί από το προηγούμενο βράδυ. Ο μηχανισμός θα ενεργοποιηθεί σε μερικές ώρες. Παρά το υπουργικό συμβούλιο της προηγουμένης, οι περισσότεροι αιφνιδιάζονται, αλλά η πληροφορία παραμένει μυστική. Ο πρωθυπουργός ταξιδεύει μαζί με τη Λούκα Κατσέλη, τον Παύλο Γερουλάνο και άλλους υπουργούς στο ακριτικό Καστελλόριζο, επίσκεψη που έχει προγραμματιστεί από καιρό. Είναι η ονομαστική του εορτή και έτσι δέχεται ευχές και βγάζει φωτογραφίες με τους κατοίκους του ακριτικού νησιού.
Το κείμενο της δήλωσης του πρωθυπουργού γράφεται ενώ ο ίδιος είναι ήδη εκεί. Ο τότε υπουργός Πολιτισμού Παύλος Γερουλάνος λύνει το μυστήριο του σκηνικού της δήλωσης του πρωθυπουργού με φόντο το ακριτικό Καστελλόριζο. «Η κάμερα, η οποία είχε στηθεί εκεί, ήταν για διαφορετικό σκοπό, και όταν ήρθε η πληροφορία ότι θα γίνει ανακοίνωση απ’ τον πρωθυπουργό, νομίζω ότι απλώς δεν ασχολήθηκε κανείς να αλλάξει το σκηνικό», λέει, ενώ πολλοί υποστηρίζουν ότι έγινε εκεί για να μην προκληθεί πανικός στην κοινή γνώμη και συγχρόνως να υποβαθμιστεί η απόφαση της προσφυγής.
«Είναι ανάγκη εθνική και επιτακτική να ζητήσουμε και επισήμως από τους εταίρους μας στην Ευρωπαϊκή Ενωση την ενεργοποίηση του μηχανισμού που από κοινού δημιουργήσαμε. Εχω ήδη δώσει εντολή στον υπουργό Οικονομικών να κάνει τις απαραίτητες ενέργειες», λέει ο πρωθυπουργός σε ένα διάγγελμα-σταθμό στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας.
Η Ελλάδα στο επίκεντρο της συνόδου του ΔΝΤ
Η ανακοίνωση του Γιώργου Παπανδρέου για την προσφυγή στον μηχανισμό στήριξης συμπίπτει με την εαρινή σύνοδο του ΔΝΤ που διεξάγεται στην Ουάσιγκτον. Ο Ελληνας υπ. Οικονομικών φτάνει στην αμερικανική πρωτεύουσα τα ξημερώματα της 24ης Απριλίου. Μόλις έχει στείλει την επιστολή με το επίσημο αίτημα ενεργοποίησης του μηχανισμού. Εξω από το ξενοδοχείο του, τον περιμένει δημοσιογράφος που τον ρωτά: «Θα πτωχεύσει η Ελλάδα;».
Στις 7 το πρωί, βλέπει τους Τρισέ, Ρεν και Στρος-Καν στο γραφείο του τελευταίου. Και οι τρεις τού τονίζουν ότι δεν τίθεται θέμα αναδιάρθρωσης του χρέους. Ο χρόνος πιέζει. Εξετάζουν το χρονοδιάγραμμα (ενόψει του ομολόγου 8,5 δισ. ευρώ που λήγει στις 19 Μαΐου) και εκφράζεται ανησυχία για τις κοινοβουλευτικές διαδικασίες σε κάποιες χώρες. Συζητείται και το ενδεχόμενο μεταβατικής χρηματοδότησης από τους ΟΔΔΗΧ διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών, ως ύστατη λύση αν υπάρξουν διαδικαστικές καθυστερήσεις, και μόνο εφόσον θα έχει εγκριθεί το Μνημόνιο από το Eurogroup. Σε νέα συνάντηση, ο κ. Στρος-Καν διαμηνύει ότι το μόνο πράγμα που μπορεί να κλείσει την κουβέντα περί αναδιάρθρωσης είναι πολλά λεφτά στο τραπέζι και σκληρά μέτρα προσαρμογής.
Ο κ. Παπακωνσταντίνου συναντιέται και με τον Τίμοθι Γκάιτνερ. Είναι η πρώτη φορά σε σύνοδο του ΔΝΤ που Ελληνας υπ. Οικονομικών έχει διμερή συνάντηση με τον Αμερικανό ομόλογό του. Ο κ. Γκάιτνερ τονίζει και αυτός στον κ. Παπακωνσταντίνου ότι δεν τίθεται θέμα αναδιάρθρωσης. Η Lazard είχε προ ημερών καταθέσει πρόταση για αναδιάρθρωση του χρέους χωρίς «κούρεμα» (reprofiling), εκ μέρους της ελληνικής κυβέρνησης. Την είχε δείξει ο Ματιέ Πιγκάς, κορυφαίο στέλεχος της εταιρείας, στον πρώην προϊστάμενό του, Ντ. Στρος-Καν, για να λάβει την απάντηση ότι δεδομένης της στάσης των Ευρωπαίων, δεν μπορεί να ανοίξει το κεφάλαιο διαχείρισης του χρέους.
Στην Ουάσιγκτον βρίσκονται οι υπουργοί Οικονομικών και οι κεντρικοί τραπεζίτες όλου του κόσμου. Η Ελλάδα βρίσκεται στο επίκεντρο των συζητήσεων. Στους διαδρόμους του ΔΝΤ επικρατεί αβεβαιότητα και νευρικότητα. Ενώ ο Ολι Ρεν τονίζει ότι ο μηχανισμός θα ήταν έτοιμος να ενεργοποιηθεί στις αρχές Μαΐου, το Ταμείο ήθελε να γνωρίζει εκ των προτέρων τα ακριβή ποσά που θα καταβάλλονταν, κάτι που δεν ήταν ακόμα σαφές.
«Μπαίνουμε σε αχαρτογράφητα νερά», λέει τις ημέρες εκείνες στην «Κ» υψηλόβαθμο στέλεχος του ΔΝΤ. Περιμένοντας το ασανσέρ στο υπόγειο του κτιρίου όπου βρισκόταν τότε το κέντρο Τύπου αλλά και οι αίθουσες συνεντεύξεων, η «Κ» συναντά τον Ντομινίκ Στρος-Καν. Οταν του επισημαίνεται ότι μιλάει με Ελληνα δημοσιογράφο, ο γενικός διευθυντής του ΔΝΤ σφίγγει τα χείλη, σαν να λέει «λυπάμαι», και σκύβει το κεφάλι.
Ο κ. Παπακωνσταντίνου είναι περιζήτητος. Οι υπεύθυνοι του ΔΝΤ αναγκάζονται να αλλάξουν την αίθουσα που θα έδινε συνέντευξη Τύπου, καθώς το ενδιαφέρον των διεθνών μέσων ενημέρωσης είναι στραμμένο στην Ελλάδα. Ο Ντομινίκ Στρος-Καν περνάει σε δεύτερη μοίρα. Ο γενικός διευθυντής του Ταμείου θα μιλούσε σε μικρότερη αίθουσα. «Ολοι θέλουν να ακούσουν τον υπουργό σας», ψιθυρίζει αμήχανα η υπεύθυνη Τύπου.
Ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου δίνει επικοινωνιακό ρεσιτάλ. Απαντά σε άπταιστα αγγλικά και γαλλικά στον καταιγισμό επιθετικών ερωτήσεων. Δίπλα του είναι ο εκπρόσωπος της Ελλάδας στο Ταμείο, Π. Ρουμελιώτης. Η αίσθηση εκείνες τις δραματικές ώρες ήταν πως η συνεργασία τους ήταν αγαστή. Αργότερα θα αποκαλυπτόταν η σύγκρουση για τους χειρισμούς που ακολούθησαν και κυρίως για το αν έπρεπε να επιμείνει η ελληνική πλευρά σε αναδιάρθρωση του χρέους.
Κατά την έξοδό του από την αίθουσα ο Γ. Παπακωνσταντίνου περπατάει με γρήγορα βήματα. Τον περιβάλλουν Ελληνες δημοσιογράφοι. Ενας εξ αυτών τον συγχαίρει: «Ως Ελληνας σήμερα ήμουν υπερήφανος για τον τρόπο που χειριστήκατε τις επιθέσεις τους στην αίθουσα».
Δύο Γάλλοι στο Βερολίνο
Η ενεργοποίηση του μηχανισμού έχει φέρει την Αγκελα Μέρκελ σε δύσκολη θέση, καθώς το μέγεθος της γερμανικής συνδρομής διογκώνεται κάθε μέρα που περνάει. Στο Κοινοβούλιο, η αντιπολίτευση (SPD και Πράσινοι) κατακεραυνώνει την καγκελάριο για τη διστακτικότητα που έχει επιδείξει. Ακόμα και στο κυβερνητικό στρατόπεδο, ιδιαίτερα στις τάξεις του φιλελεύθερου FDP, οι αμφιβολίες για τη δανειακή στήριξη της Ελλάδας είναι έντονες. Στις 27 Απριλίου, εν μέρει εξαιτίας της αναποφασιστικότητας των Γερμανών, η Standard & Poor’s πετάει στα σκουπίδια τα ελληνικά ομόλογα (τα αξιολογεί ως «junk»), προκαλώντας πανικό στις αγορές.
Σε αυτές τις συνθήκες, καταφθάνουν στο Βερολίνο στις 28 Απριλίου ο Ντομινίκ Στρος-Καν και ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ για να εξηγήσουν στους Γερμανούς βουλευτές τη σημασία –για την ευρωπαϊκή και τη διεθνή οικονομία– της διάσωσης της Ελλάδας. «Χρειαζόταν κάποιος που θα έδινε την ευρύτερη προοπτική. Η Κομισιόν δεν απολάμβανε ιδιαίτερη εμπιστοσύνη μεταξύ των Γερμανών πολιτικών. Ο Τρισέ όμως ήταν εξαιρετικά σεβαστός, όπως και ο Στρος-Καν, που μιλούσε και άπταιστα γερμανικά», δηλώνει στην «Κ» ο Γιοργκ Ασμουσεν, αναπληρωτής υπ. Οικονομικών της Γερμανίας τότε. «Ηταν δύσκολο να εξηγηθεί ο κίνδυνος μετάδοσης της κρίσης σε μια χώρα που δεν είχε μεταπολεμικά εμπειρία χρηματοπιστωτικών κρίσεων», σημειώνει ο Λορέντζο Μπίνι Σμάγκι, μέλος τότε της εξαμελούς εκτελεστικής επιτροπής της ΕΚΤ. «Υπήρχαν σημαντικοί Γερμανοί βουλευτές που θεωρούσαν ότι μπορούσε η Ελλάδα να χρεοκοπήσει και να φύγει από το ευρώ χωρίς να υπάρξουν ιδιαίτερες περαιτέρω συνέπειες», συμπληρώνει.
Οι πιο κρίσιμες συναντήσεις γίνονται στο ίδιο το υπουργείο. Βουλευτές που διαλαλούσαν στεντορείως στις γερμανικές εφημερίδες ότι δεν πρόκειται να εγκρίνουν οικονομική βοήθεια προς την Ελλάδα ακούν συνεσταλμένα τους δύο Γάλλους αξιωματούχους. Σύμφωνα με τον κ. Ασμουσεν, ήταν το «σημείο καμπή» για τη στάση της Μπούντεσταγκ στο πρώτο ελληνικό πακέτο.
Στις 7 το πρωί, βλέπει τους Τρισέ, Ρεν και Στρος-Καν στο γραφείο του τελευταίου. Και οι τρεις τού τονίζουν ότι δεν τίθεται θέμα αναδιάρθρωσης του χρέους. Ο χρόνος πιέζει. Εξετάζουν το χρονοδιάγραμμα (ενόψει του ομολόγου 8,5 δισ. ευρώ που λήγει στις 19 Μαΐου) και εκφράζεται ανησυχία για τις κοινοβουλευτικές διαδικασίες σε κάποιες χώρες. Συζητείται και το ενδεχόμενο μεταβατικής χρηματοδότησης από τους ΟΔΔΗΧ διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών, ως ύστατη λύση αν υπάρξουν διαδικαστικές καθυστερήσεις, και μόνο εφόσον θα έχει εγκριθεί το Μνημόνιο από το Eurogroup. Σε νέα συνάντηση, ο κ. Στρος-Καν διαμηνύει ότι το μόνο πράγμα που μπορεί να κλείσει την κουβέντα περί αναδιάρθρωσης είναι πολλά λεφτά στο τραπέζι και σκληρά μέτρα προσαρμογής.
Ο κ. Παπακωνσταντίνου συναντιέται και με τον Τίμοθι Γκάιτνερ. Είναι η πρώτη φορά σε σύνοδο του ΔΝΤ που Ελληνας υπ. Οικονομικών έχει διμερή συνάντηση με τον Αμερικανό ομόλογό του. Ο κ. Γκάιτνερ τονίζει και αυτός στον κ. Παπακωνσταντίνου ότι δεν τίθεται θέμα αναδιάρθρωσης. Η Lazard είχε προ ημερών καταθέσει πρόταση για αναδιάρθρωση του χρέους χωρίς «κούρεμα» (reprofiling), εκ μέρους της ελληνικής κυβέρνησης. Την είχε δείξει ο Ματιέ Πιγκάς, κορυφαίο στέλεχος της εταιρείας, στον πρώην προϊστάμενό του, Ντ. Στρος-Καν, για να λάβει την απάντηση ότι δεδομένης της στάσης των Ευρωπαίων, δεν μπορεί να ανοίξει το κεφάλαιο διαχείρισης του χρέους.
Στην Ουάσιγκτον βρίσκονται οι υπουργοί Οικονομικών και οι κεντρικοί τραπεζίτες όλου του κόσμου. Η Ελλάδα βρίσκεται στο επίκεντρο των συζητήσεων. Στους διαδρόμους του ΔΝΤ επικρατεί αβεβαιότητα και νευρικότητα. Ενώ ο Ολι Ρεν τονίζει ότι ο μηχανισμός θα ήταν έτοιμος να ενεργοποιηθεί στις αρχές Μαΐου, το Ταμείο ήθελε να γνωρίζει εκ των προτέρων τα ακριβή ποσά που θα καταβάλλονταν, κάτι που δεν ήταν ακόμα σαφές.
«Μπαίνουμε σε αχαρτογράφητα νερά», λέει τις ημέρες εκείνες στην «Κ» υψηλόβαθμο στέλεχος του ΔΝΤ. Περιμένοντας το ασανσέρ στο υπόγειο του κτιρίου όπου βρισκόταν τότε το κέντρο Τύπου αλλά και οι αίθουσες συνεντεύξεων, η «Κ» συναντά τον Ντομινίκ Στρος-Καν. Οταν του επισημαίνεται ότι μιλάει με Ελληνα δημοσιογράφο, ο γενικός διευθυντής του ΔΝΤ σφίγγει τα χείλη, σαν να λέει «λυπάμαι», και σκύβει το κεφάλι.
Ο κ. Παπακωνσταντίνου είναι περιζήτητος. Οι υπεύθυνοι του ΔΝΤ αναγκάζονται να αλλάξουν την αίθουσα που θα έδινε συνέντευξη Τύπου, καθώς το ενδιαφέρον των διεθνών μέσων ενημέρωσης είναι στραμμένο στην Ελλάδα. Ο Ντομινίκ Στρος-Καν περνάει σε δεύτερη μοίρα. Ο γενικός διευθυντής του Ταμείου θα μιλούσε σε μικρότερη αίθουσα. «Ολοι θέλουν να ακούσουν τον υπουργό σας», ψιθυρίζει αμήχανα η υπεύθυνη Τύπου.
Ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου δίνει επικοινωνιακό ρεσιτάλ. Απαντά σε άπταιστα αγγλικά και γαλλικά στον καταιγισμό επιθετικών ερωτήσεων. Δίπλα του είναι ο εκπρόσωπος της Ελλάδας στο Ταμείο, Π. Ρουμελιώτης. Η αίσθηση εκείνες τις δραματικές ώρες ήταν πως η συνεργασία τους ήταν αγαστή. Αργότερα θα αποκαλυπτόταν η σύγκρουση για τους χειρισμούς που ακολούθησαν και κυρίως για το αν έπρεπε να επιμείνει η ελληνική πλευρά σε αναδιάρθρωση του χρέους.
Κατά την έξοδό του από την αίθουσα ο Γ. Παπακωνσταντίνου περπατάει με γρήγορα βήματα. Τον περιβάλλουν Ελληνες δημοσιογράφοι. Ενας εξ αυτών τον συγχαίρει: «Ως Ελληνας σήμερα ήμουν υπερήφανος για τον τρόπο που χειριστήκατε τις επιθέσεις τους στην αίθουσα».
Δύο Γάλλοι στο Βερολίνο
Η ενεργοποίηση του μηχανισμού έχει φέρει την Αγκελα Μέρκελ σε δύσκολη θέση, καθώς το μέγεθος της γερμανικής συνδρομής διογκώνεται κάθε μέρα που περνάει. Στο Κοινοβούλιο, η αντιπολίτευση (SPD και Πράσινοι) κατακεραυνώνει την καγκελάριο για τη διστακτικότητα που έχει επιδείξει. Ακόμα και στο κυβερνητικό στρατόπεδο, ιδιαίτερα στις τάξεις του φιλελεύθερου FDP, οι αμφιβολίες για τη δανειακή στήριξη της Ελλάδας είναι έντονες. Στις 27 Απριλίου, εν μέρει εξαιτίας της αναποφασιστικότητας των Γερμανών, η Standard & Poor’s πετάει στα σκουπίδια τα ελληνικά ομόλογα (τα αξιολογεί ως «junk»), προκαλώντας πανικό στις αγορές.
Σε αυτές τις συνθήκες, καταφθάνουν στο Βερολίνο στις 28 Απριλίου ο Ντομινίκ Στρος-Καν και ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ για να εξηγήσουν στους Γερμανούς βουλευτές τη σημασία –για την ευρωπαϊκή και τη διεθνή οικονομία– της διάσωσης της Ελλάδας. «Χρειαζόταν κάποιος που θα έδινε την ευρύτερη προοπτική. Η Κομισιόν δεν απολάμβανε ιδιαίτερη εμπιστοσύνη μεταξύ των Γερμανών πολιτικών. Ο Τρισέ όμως ήταν εξαιρετικά σεβαστός, όπως και ο Στρος-Καν, που μιλούσε και άπταιστα γερμανικά», δηλώνει στην «Κ» ο Γιοργκ Ασμουσεν, αναπληρωτής υπ. Οικονομικών της Γερμανίας τότε. «Ηταν δύσκολο να εξηγηθεί ο κίνδυνος μετάδοσης της κρίσης σε μια χώρα που δεν είχε μεταπολεμικά εμπειρία χρηματοπιστωτικών κρίσεων», σημειώνει ο Λορέντζο Μπίνι Σμάγκι, μέλος τότε της εξαμελούς εκτελεστικής επιτροπής της ΕΚΤ. «Υπήρχαν σημαντικοί Γερμανοί βουλευτές που θεωρούσαν ότι μπορούσε η Ελλάδα να χρεοκοπήσει και να φύγει από το ευρώ χωρίς να υπάρξουν ιδιαίτερες περαιτέρω συνέπειες», συμπληρώνει.
Οι πιο κρίσιμες συναντήσεις γίνονται στο ίδιο το υπουργείο. Βουλευτές που διαλαλούσαν στεντορείως στις γερμανικές εφημερίδες ότι δεν πρόκειται να εγκρίνουν οικονομική βοήθεια προς την Ελλάδα ακούν συνεσταλμένα τους δύο Γάλλους αξιωματούχους. Σύμφωνα με τον κ. Ασμουσεν, ήταν το «σημείο καμπή» για τη στάση της Μπούντεσταγκ στο πρώτο ελληνικό πακέτο.
Το πρώτο Μνημόνιο αρχίζει να γράφεται
Οι εκπρόσωποι της τρόικας βρίσκονται ήδη στην Αθήνα και οι διαπραγματεύσεις έχουν ξεκινήσει. Το Μνημόνιο πρέπει να γραφτεί και να ψηφιστεί σε λιγότερο από τρεις εβδομάδες. Σε όλους όσοι κάθονται στο τραπέζι υπάρχει η αίσθηση του επείγοντος. Οπως έχει πει ο Πόουλ Τόμσεν στους «Νέους Φακέλους», δεν ήταν μία πολιτικά δύσκολη διαπραγμάτευση. «Πιθανόν να βαριόσασταν αυτές τις συζητήσεις, ήταν πολύ τεχνικές», έχει δηλώσει χαρακτηριστικά. Το Μνημόνιο αρχίζει και γράφεται, αλλά όχι εκ του μηδενός.
Εκτός του ελάχιστου χρόνου για τη συγγραφή του Μνημονίου, υπάρχει και το πρόβλημα της συμβατότητας, θυμάται ο Γ. Παπακωνσταντίνου. Το ΔΝΤ λόγω της εμπειρίας του καθοδηγεί τις συζητήσεις, αλλά κάθε φορά που υπάρχουν διαφωνίες οι συνομιλίες διακόπτονται για να τα βρουν μεταξύ τους τα μέλη της τρόικας.
Η περίοδος προσαρμογής
Η πρώτη μεγάλη διαφωνία αφορά την περίοδο δημοσιονομικής προσαρμογής. Η Κομισιόν (με τον φόβο των Γερμανών) επιμένει στην τριετία, όπως οριζόταν και στο Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης του Ιανουαρίου. Το ΔΝΤ, όπως και η κυβέρνηση, πιέζουν για μεγαλύτερη περίοδο. Ο Παναγιώτης Ρουμελιώτης θυμάται τον Στρος-Καν να τον καλεί στο γραφείο του και σε δραματικούς τόνους να τον ρωτάει: «Τι περιμένουν οι Ευρωπαίοι; Να πάρει φωτιά όλη η Ευρωζώνη;». Τελικά συμφωνείται να ληφθούν μέτρα που θα μειώσουν το έλλειμμα «αρκετά κάτω από το 3%» του ΑΕΠ ώς το 2014, όπως θα γραφτεί στο τελικό κείμενο.
Εκεί που βρίσκεται κοινός τόπος είναι στην εμπροσθοβαρή φύση της λιτότητας, βάσει της οποίας το έλλειμμα θα μειωνόταν από 13,6% του ΑΕΠ (που υπολογιζόταν τότε) σε 8,1% εντός του 2010. Σε αυτό συμφωνεί και η ελληνική πλευρά, θεωρώντας ότι αν σφίξει η κυβέρνηση τα δόντια κατά το τρέχον έτος, θα μπορέσει η οικονομία να ανασάνει το 2011 (τα πράγματα, φυσικά, δεν εξελίχθηκαν έτσι). Η προσαρμογή για το 2010 καθίσταται ακόμη πιο δυσχερής εξαιτίας του γεγονότος ότι η τρόικα, κυρίως ο κ. Τόμσεν, απορρίπτουν την καταγραφή επιπλέον εσόδων από την πάταξη της φοροδιαφυγής για το έτος αυτό, με το επιχείρημα ότι η ανασύνταξη της φορολογικής διοίκησης παίρνει καιρό.
Εκείνες τις μέρες, ο πρωθυπουργός συναντιέται με τους κοινωνικούς εταίρους, οι οποίοι δεν φαίνεται να αντιλαμβάνονται ότι η λιτότητα είναι αναπόφευκτη. Η ΓΣΕΕ λέει «όχι» στην απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων. Μία από τις πιο δύσκολες συζητήσεις που γίνονται με την τρόικα αφορά την περικοπή του 13ου και του 14ου μισθού στον ιδιωτικό τομέα, όπως είχε ήδη συμφωνηθεί για τον δημόσιο τομέα και για τους συνταξιούχους κάτω των 60 ετών. Οι τρεις εκπρόσωποι των επίσημων δανειστών επιμένουν στο σημείο αυτό, αλλά η ελληνική πλευρά υποστηρίζει ότι αυτό θα επιφέρει συντριπτική ύφεση. Τελικά, το μέτρο δεν συμπεριλαμβάνεται στο Μνημόνιο.
Το Δημόσιο και ο χρόνος
Το άμεσο κλείσιμο δημοσίων φορέων, που θα μπορούσε να ελαφρύνει τις οριζόντιες περικοπές, έχει αποκλειστεί από την αρχή. Επιπλέον, στον δημόσιο τομέα δεν θα γίνει καμία απόλυση. Ο Γ. Παπακωνσταντίνου υποστηρίζει ότι παρ’ όλο που υπάρχει διάθεση να μειωθεί το κράτος, ο βασικός παράγοντας που αποτρέπει την κυβέρνηση από το να λάβει πιο δραστικά μέτρα είναι ένας: ο χρόνος. «Και οι ίδιοι οι συνομιλητές μας έλεγαν ότι ακόμα και αν είχατε το τέλειο κράτος, δεν μπορείτε να πάτε να κλείσετε φορείς μέσα σε 3-4 μήνες. Παίρνει χρόνο. Αρα θα ξεκινήσουμε με το κόψιμο των μισθών, με τη μείωση των λειτουργικών δαπανών, με όλα αυτά που μπορούν να γίνουν τώρα» («Νέοι Φάκελοι»). Για τον κ. Τόμσεν, όμως, δεν ήταν μόνο θέμα χρόνου, αλλά και του γεγονότος ότι τα 2/3 των πρωτογενών δαπανών ήταν μισθοί και συντάξεις («δεν θα μπορούσαμε να αποφύγουμε δύσκολα πράγματα», όπως είπε στους «Νέους Φακέλους»).
Οι εξελίξεις είναι τόσο γρήγορες, που το υπουργείο Οικονομικών δεν έχει τα περιθώρια να διαπραγματευθεί όπως θα ήθελε. «Ως υπουργοί, είχαμε το κείμενο του Μνημονίου, μερικές ώρες πριν να βγει. Και θυμάμαι το Σάββατο εκείνο [1 Μαΐου], ένα ολόκληρο πρωί να κοιτάζουμε ο καθένας μας τις ρυθμίσεις που αφορούν το δικό του υπουργείο. Δεν είχαμε μια συνολική εικόνα», θυμάται η τότε υπουργός Οικονομίας Λούκα Κατσέλη.
Στα τελικά μέτρα περιλαμβάνεται επιπλέον «ψαλίδι» στο επίδομα ανεργίας, αύξηση του ορίου απολύσεων και μείωση της αποζημίωσης, τριετές πάγωμα μισθών, μειώσεις συντάξεων και έκτακτη εισφορά στις επιχειρήσεις για τρία χρόνια. Περιλαμβάνεται επίσης μία σειρά από διαρθρωτικά μέτρα, από τη φορολογική διοίκηση ώς την αγορά εργασίας και το άνοιγμα κλειστών επαγγελμάτων. Αυτά τα τελευταία θα αποτελέσουν την «αχίλλειο πτέρνα» της εφαρμογής του προγράμματος.
Οσο για τις προγνώσεις στις οποίες βασίστηκε το πρόγραμμα, το αρχικό Μνημόνιο προέβλεπε ύφεση 4% το 2010 και 2,5% το 2011, αλλά επιστροφή στην ανάπτυξη ήδη από το 2012 (1,1%). Για την ανεργία, η επίσημη προσδοκία ήταν ότι θα κορυφωθεί το 2012, στο 15,3%.
Εκτός του ελάχιστου χρόνου για τη συγγραφή του Μνημονίου, υπάρχει και το πρόβλημα της συμβατότητας, θυμάται ο Γ. Παπακωνσταντίνου. Το ΔΝΤ λόγω της εμπειρίας του καθοδηγεί τις συζητήσεις, αλλά κάθε φορά που υπάρχουν διαφωνίες οι συνομιλίες διακόπτονται για να τα βρουν μεταξύ τους τα μέλη της τρόικας.
Η περίοδος προσαρμογής
Η πρώτη μεγάλη διαφωνία αφορά την περίοδο δημοσιονομικής προσαρμογής. Η Κομισιόν (με τον φόβο των Γερμανών) επιμένει στην τριετία, όπως οριζόταν και στο Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης του Ιανουαρίου. Το ΔΝΤ, όπως και η κυβέρνηση, πιέζουν για μεγαλύτερη περίοδο. Ο Παναγιώτης Ρουμελιώτης θυμάται τον Στρος-Καν να τον καλεί στο γραφείο του και σε δραματικούς τόνους να τον ρωτάει: «Τι περιμένουν οι Ευρωπαίοι; Να πάρει φωτιά όλη η Ευρωζώνη;». Τελικά συμφωνείται να ληφθούν μέτρα που θα μειώσουν το έλλειμμα «αρκετά κάτω από το 3%» του ΑΕΠ ώς το 2014, όπως θα γραφτεί στο τελικό κείμενο.
Εκεί που βρίσκεται κοινός τόπος είναι στην εμπροσθοβαρή φύση της λιτότητας, βάσει της οποίας το έλλειμμα θα μειωνόταν από 13,6% του ΑΕΠ (που υπολογιζόταν τότε) σε 8,1% εντός του 2010. Σε αυτό συμφωνεί και η ελληνική πλευρά, θεωρώντας ότι αν σφίξει η κυβέρνηση τα δόντια κατά το τρέχον έτος, θα μπορέσει η οικονομία να ανασάνει το 2011 (τα πράγματα, φυσικά, δεν εξελίχθηκαν έτσι). Η προσαρμογή για το 2010 καθίσταται ακόμη πιο δυσχερής εξαιτίας του γεγονότος ότι η τρόικα, κυρίως ο κ. Τόμσεν, απορρίπτουν την καταγραφή επιπλέον εσόδων από την πάταξη της φοροδιαφυγής για το έτος αυτό, με το επιχείρημα ότι η ανασύνταξη της φορολογικής διοίκησης παίρνει καιρό.
Εκείνες τις μέρες, ο πρωθυπουργός συναντιέται με τους κοινωνικούς εταίρους, οι οποίοι δεν φαίνεται να αντιλαμβάνονται ότι η λιτότητα είναι αναπόφευκτη. Η ΓΣΕΕ λέει «όχι» στην απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων. Μία από τις πιο δύσκολες συζητήσεις που γίνονται με την τρόικα αφορά την περικοπή του 13ου και του 14ου μισθού στον ιδιωτικό τομέα, όπως είχε ήδη συμφωνηθεί για τον δημόσιο τομέα και για τους συνταξιούχους κάτω των 60 ετών. Οι τρεις εκπρόσωποι των επίσημων δανειστών επιμένουν στο σημείο αυτό, αλλά η ελληνική πλευρά υποστηρίζει ότι αυτό θα επιφέρει συντριπτική ύφεση. Τελικά, το μέτρο δεν συμπεριλαμβάνεται στο Μνημόνιο.
Το Δημόσιο και ο χρόνος
Το άμεσο κλείσιμο δημοσίων φορέων, που θα μπορούσε να ελαφρύνει τις οριζόντιες περικοπές, έχει αποκλειστεί από την αρχή. Επιπλέον, στον δημόσιο τομέα δεν θα γίνει καμία απόλυση. Ο Γ. Παπακωνσταντίνου υποστηρίζει ότι παρ’ όλο που υπάρχει διάθεση να μειωθεί το κράτος, ο βασικός παράγοντας που αποτρέπει την κυβέρνηση από το να λάβει πιο δραστικά μέτρα είναι ένας: ο χρόνος. «Και οι ίδιοι οι συνομιλητές μας έλεγαν ότι ακόμα και αν είχατε το τέλειο κράτος, δεν μπορείτε να πάτε να κλείσετε φορείς μέσα σε 3-4 μήνες. Παίρνει χρόνο. Αρα θα ξεκινήσουμε με το κόψιμο των μισθών, με τη μείωση των λειτουργικών δαπανών, με όλα αυτά που μπορούν να γίνουν τώρα» («Νέοι Φάκελοι»). Για τον κ. Τόμσεν, όμως, δεν ήταν μόνο θέμα χρόνου, αλλά και του γεγονότος ότι τα 2/3 των πρωτογενών δαπανών ήταν μισθοί και συντάξεις («δεν θα μπορούσαμε να αποφύγουμε δύσκολα πράγματα», όπως είπε στους «Νέους Φακέλους»).
Οι εξελίξεις είναι τόσο γρήγορες, που το υπουργείο Οικονομικών δεν έχει τα περιθώρια να διαπραγματευθεί όπως θα ήθελε. «Ως υπουργοί, είχαμε το κείμενο του Μνημονίου, μερικές ώρες πριν να βγει. Και θυμάμαι το Σάββατο εκείνο [1 Μαΐου], ένα ολόκληρο πρωί να κοιτάζουμε ο καθένας μας τις ρυθμίσεις που αφορούν το δικό του υπουργείο. Δεν είχαμε μια συνολική εικόνα», θυμάται η τότε υπουργός Οικονομίας Λούκα Κατσέλη.
Στα τελικά μέτρα περιλαμβάνεται επιπλέον «ψαλίδι» στο επίδομα ανεργίας, αύξηση του ορίου απολύσεων και μείωση της αποζημίωσης, τριετές πάγωμα μισθών, μειώσεις συντάξεων και έκτακτη εισφορά στις επιχειρήσεις για τρία χρόνια. Περιλαμβάνεται επίσης μία σειρά από διαρθρωτικά μέτρα, από τη φορολογική διοίκηση ώς την αγορά εργασίας και το άνοιγμα κλειστών επαγγελμάτων. Αυτά τα τελευταία θα αποτελέσουν την «αχίλλειο πτέρνα» της εφαρμογής του προγράμματος.
Οσο για τις προγνώσεις στις οποίες βασίστηκε το πρόγραμμα, το αρχικό Μνημόνιο προέβλεπε ύφεση 4% το 2010 και 2,5% το 2011, αλλά επιστροφή στην ανάπτυξη ήδη από το 2012 (1,1%). Για την ανεργία, η επίσημη προσδοκία ήταν ότι θα κορυφωθεί το 2012, στο 15,3%.
Comments