Περιβάλλον & Επιστήμη

«Ξυστά» δίπλα από τον ήλιο

Ο κομήτης ISON περνά σήμερα σε ασυνήθιστα, για τα διαπλανητικά δεδομένα, κοντινή απόσταση από τον ήλιο. Το θεαματικό του πέρασμα δεν αποκλείεται να είναι ορατό και διά γυμνού οφθαλμού.

Για τους αστρονόμους είναι αναμφίβολα το γεγονός της χρονιάς: ο κομήτης ISON θα περάσει, την Πέμπτη 28 Νοεμβρίου στις 18.40 UTC (συντονισμένη παγκόσμια ώρα), δηλαδή 21.40 ώρα Ελλάδας, δίπλα από τον ήλιο σε απόσταση «μόλις» 1,2 εκατομ. χλμ. Η απόσταση μπορεί να φαίνεται με ανθρώπινα μέτρα τεράστια, ωστόσο η εγγύτητα γίνεται αισθητή αν λάβει κανείς υπόψη του ότι η Γη απέχει από τον ήλιο 125 φορές περισσότερο. Ο κομήτης θα πρέπει κατά το πέρασμά του να αντέξει σε θερμοκρασίες που αγγίζουν τους 3000 βαθμούς Κελσίου!

Παρότι κινείται με ταχύτητα που υπερβαίνει το ένα εκατομ. χλμ ανά ώρα, το κενό αέρος που υπάρχει στο διάστημα δεν του επιτρέπει να ρίξει την υψηλή θερμοκρασία του. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα στις ώρες πριν και μετά το πέρασμά του ο ISON να εκπέμπει τόσο πολύ φως, ώστε θα είναι ορατός με γυμνό μάτι πλάι στον ήλιο παρά το φως της ημέρας. Σε κάθε περίπτωση ορισμένοι δορυφόροι που παρακολουθούν το περιβάλλον του ήλιου έχουν στο οπτικό τους πεδίο και τον κομήτη.

Ο ISON έχει διάμετρο περίπου 5 χλμ και αποτελείται από πάγο, παγωμένα αέρια και σκόνη. Οι αστρονόμοι περιγράφουν συχνά τους κομήτες σαν «βρώμικες χιονόμπαλες». Αυτοί είναι κατάλοιπα από την εποχή της δημιουργίας του ηλιακού συστήματος πριν από 4,5 εκατομ. χρόνια. Μακριά από την τροχιά του Ποσειδώνα διασταυρώνονται μυριάδες κομήτες που κινούνται γύρω από τον ήλιο. Από εκεί ο ήλιος μοιάζει με μία φωτεινή κουκίδα και οι θερμοκρασίες κυμαίνονται κάτω από -200 βαθμούς Κελσίου. Ο ISON περνά για πρώτη φορά δίπλα από τον ήλιο, προσφέροντας στους επιστήμονες τη δυνατότητα να παρατηρήσουν αυθεντικό υλικό από την εποχή της δημιουργίας του ηλιακού μας συστήματος.

Όχι στα κιάλια, ναι στο χαρτόνι

Φωτογραφία του κομήτη ISON από τηλεσκόπιο της NASA

Η θερμότητα του ήλιου «καίει» τον κομήτη, προκαλώντας λιώσιμο του πάγου και εξάτμιση του νερού, το οποίο περιέχει μεγάλες ποσότητες σκόνης. Τα αέρια και η σκόνη που απελευθερώνει ο κομήτης δημιουργούν την «ουρά» του, που απλώνεται σε απόσταση εκατομμυρίων χλμ. στο διάστημα. Ο Χέρμαν Μπόνχαρντ, ερευνητής στο Ινστιτούτο Ηλιακής Έρευνας Μαξ Πλανκ στο Γκέτινγκεν, παρατήρησε λεπτομερώς τον ISON με ένα τηλεσκόπιο του αστεροσκοπείου Βεντελστάιν του Πανεπιστημίου του Μονάχου. Ο γερμανός ερευνητής καθησυχάζει όσους ενδιαφερόμενους ανησυχούσαν ότι ο κομήτης θα διαλυθεί πριν από το θεαματικό πέρασμά του δίπλα από τον ήλιο. Όπως επισήμανε, «οι υπολογισμοί μας δείχνουν ότι διαλύθηκε μόνο ένα κομμάτι και αποκολλήθηκαν το πολύ μερικά θραύσματα. Ωστόσο είναι πολύ δύσκολο να προβλέψει κανείς τη συμπεριφορά του κομήτη».

Οι επιστήμονες προειδοποιούν όσους σκοπεύουν να παρακολουθήσουν το θεαματικό πέρασμα του ISON να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί. Όπως τονίζουν, δεν πρέπει να χρησιμοποιήσει κανείς σε καμία περίπτωση κιάλια, καθώς έστω και μία σύντομη ματιά στον ήλιο μπορεί να οδηγήσει σε πλήρη τύφλωση. Πιο σίγουρη είναι η παρατήρηση του ISON με γυμνό μάτι, πίσω από προτεταμένο χέρι ή με ένα κομμάτι χαρτόνι, με την προϋπόθεση βέβαια να είναι καθαρός ο ουρανός. Με λίγη τύχη ο ISON θα είναι ο φωτεινότερος κομήτης στον ουρανό του βόρειου ημισφαιρίου μετά τον Χέιλ-Μποπ το 1997. Από την κεντρική Ευρώπη και ακόμη βορειότερες περιοχές της Γης ο ISON θα είναι διαρκώς ορατός στο νυχτερινό ουρανό από τα Χριστούγεννα. Αντίθετα άτυχοι θα σταθούν τότε οι παρατηρητές του νότιου ημισφαιρίου.

Dirk Lorenzen / Άρης Καλτιριμτζής

Υπεύθ. σύνταξης: Σπύρος Μοσκόβου    dw de