"οι νέοι είχαν για ηγέτη τους τον θυμό".

Ο Τούρκος διανοούμενος Χακάν Γκιουρέλ, που έζησε από κοντά τα γεγονότα της Αθήνας, αναλύει τα βαθύτερα αίτια της εξέγερσης

Της Μαργαριτας Πουρναρα

Μπορεί να είναι οι διαβολικές συμπτώσεις της ζωής. Ο Χακάν Γκιουρέλ από την Τουρκία, ακτιβιστής και αναλυτής της διεθνούς γεωπολιτικής με ειδίκευση σε θέματα πολιτισμού, ανθρωπίνων δικαιωμάτων και συμμετοχής των πολιτών στα κοινά, ήταν προσκεκλημένος από το Γ΄ Εργαστήριο Ζωγραφικής της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών για να μιλήσει για την αισθητική του συστήματος και τον ρόλο της στην αναπαραγωγή ή την ανατροπή του. Εφτασε στην Αθήνα μία ημέρα πριν αρχίσουν τα επεισόδια. Την ώρα που ανέβηκε στο βήμα τής υπό κατάληψη σχολής, οι διαδηλωτές βρίσκονταν αντιμέτωποι με τους αστυνομικούς στους δρόμους της πόλης. Η ομιλία του έμοιαζε με ζωντανή μετάδοση και ψύχραιμη ανάλυση των γεγονότων που βλέπαμε στα δελτία ειδήσεων.

Αν και ξένος, αποφάσισε να μην μείνει αμέτοχος. Πήγε σε πορείες, μίλησε με τον κόσμο, εισέπνευσε δακρυγόνα, είδε πώς κάλυψε τα γεγονότα η τηλεόραση. Στη συνέντευξή του στην «Κ» ο ανεξάρτητος αναλυτής δίνει τη δική του ερμηνεία για την εξέγερση –καθώς όχι μόνο γνωρίζει τα ελληνικά πράγματα αρκετά καλά αλλά την έζησε και από κοντά– ενώ εξηγεί πώς η οργή μπορεί να γίνει ελπίδα.

— Ποιο ήταν το θέμα της διάλεξής σας;

— Διερευνώ την σχέση ανάμεσα στην αισθητική με το κατεστημένο σύστημα που οργανώνει και διέπει τη ζωή μας, πώς η αισθητική και οι φόρμες της συμβάλλουν στην αναπαραγωγή ή την ανατροπή της εξουσίας. Αρχισα να ασχολούμαι με τη μελέτη του συστήματος παίρνοντας ερεθίσματα από την αισθητική του πρωτοποριακού θεάτρου, τις θεωρίες που αφορούν την ιδεολογία, την ψυχανάλυση, την σημειολογία της εικόνας.

Αυθορμητισμός

— Ποια ήταν η πρώτη σας σκέψη όταν είδατε τα επεισόδια;

— Ο θυμός της νεολαίας ξέσπασε σαν θύελλα. Καταλάβαινα ότι η συνοχή της ελληνικής κοινωνίας έχει διαρραγεί. Αυτό συνέβη προφανώς εδώ και πολύ καιρό. Η εξέγερση στην Ελλάδα στηρίχθηκε στον αυθορμητισμό. Αυτό εξηγεί και το γεγονός ότι δεν υπάρχει συντονισμός και ότι μια ομάδα όπως οι νέοι στρέφεται εναντίον των εμπόρων, για να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους προς την αστυνομία.

— Τι συμπεράσματα βγάλατε πηγαίνοντας στις διαδηλώσεις;

— Οι πορείες ήταν σαν παιχνίδι φαντασμάτων. Οπως τα πνεύματα που δεν έχουν σώμα μπορούν να περνάνε το ένα μέσα από το άλλο, έτσι και οι διάφορες ομάδες που συναπάρτιζαν μια πορεία δεν είχαν μεταξύ τους επαφή και επικοινωνία. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία διαδηλωτές έδειχναν την υποστήριξή τους στους νεότερους. Φαινόταν όμως ότι η οργή της νεολαίας πήγαζε από τις ευθύνες που επιρρίπτουν στις άλλες γενιές για το αδιέξοδο. Παρατηρώντας προσεκτικά τα πρόσωπα των μεσήλικων διαδηλωτών, έβλεπα ζωγραφισμένη την απογοήτευση. Στην ουσία δεν είχαν τίποτα να πουν για όλα αυτά που συνέβαιναν και για τα οποία δεν είναι άμοιροι. Αλλωστε τι σημασία θα είχε μια προτροπή του τύπου: Μην καίτε ή μην κάνετε πλιάτσικο. Οι νέοι είχαν ηγέτη τον θυμό.

— Τι οδήγησε την Ελλάδα σε κρίση;

— Η στάση της αστυνομίας ήταν η αφορμή. Ποτέ μια τέτοια εξέγερση δεν έχει ένα μόνο αίτιο. Σε άλλες χώρες, το ίδιο το κατεστημένο έχει τη σοφία να δίνει κάποια ψίχουλα, λίγο χώρο σε αυτούς που μπορεί να ξεσηκωθούν ώστε να υπάρχει κοινωνική ειρήνη. Στην Ελλάδα, ο κόσμος δεν παίρνει πια ούτε αυτά τα λίγα. Ετσι ο θάνατος ενός παιδιού έγινε αφορμή για να βγουν όλοι στους δρόμους. Οι νέοι καταλαβαίνουν ότι παρότι δουλεύουν περισσότερο, θα ζήσουν χειρότερα από τους γονείς τους. Μέρα με τη μέρα η μεσαία τάξη εξαφανίζεται και η ψαλίδα μεγαλώνει. Οι νέοι αντιλαμβάνονται ότι είναι μια μειονότητα στον γενικό πληθυσμό που θα πρέπει να συντηρήσει την αυξανόμενη ομάδα των απόμαχων. Εκτός αυτού, η νεολαία είναι έξω από τα κέντρα αποφάσεων.

Το σύστημα

— Οι ξένοι δημοσιογράφοι απέδωσαν τη βαθύτερη κρίση στη διαφθορά. Συμφωνείτε;

— Οχι. Στην Ιταλία και την Τουρκία η κατάσταση είναι ίδια και δεν γίνονται εξεγέρσεις. Το σύστημα εκεί όμως ξέρει πώς να καλύπτει αριστοτεχνικά τα σκάνδαλα και να βγάζει προς τα έξω την εικόνα μιας σχετικά εύρυθμης λειτουργίας. Στις εξεγέρσεις του Παρισιού λ.χ. έγιναν και επεισόδια στο κέντρο. Τα ΜΜΕ δεν έδωσαν μεγάλη δημοσιότητα και η κρίση περιορίστηκε στα προάστια. Το τουριστικό Παρίσι δεν επλήγη. Το σύστημα στη Γαλλία είναι πιο ώριμο από την Ελλάδα. Δίπλα στον Πύργο του Αϊφελ συναντάς ανθρώπους που σου λένε ευγενικά «Μπονζούρ» και λίγα χιλιόμετρα πιο μακριά ελλοχεύει ο ρατσισμός.

— Η στάση της αστυνομίας πώς σας φάνηκε;

— Στην Τουρκία φέτος σκοτώθηκαν 26 άτομα σε διαδηλώσεις. Εκεί βέβαια υπάρχουν ένοπλες συγκρούσεις και η δύναμη καταστολής είναι πολύ πιο έντονη. Μου κάνει μεγάλη εντύπωση πώς η ελληνική αστυνομία άφησε να συμβούν τέτοιας μεγάλης έκτασης και χρονικής διάρκειας επεισόδια. Στην Τουρκία, μόλις ξεκινήσουν οι ταραχές η αστυνομία με κλούβες και μπλόκα δεν αφήνει τους διαδηλωτές να σχηματίσουν ένα ενιαίο σώμα. Η ελληνική αστυνομία φέρθηκε με μαλθακότητα και σκληρότητα χωρίς να προσαρμοστεί στα πραγματικά δεδομένα της κατάστασης. Ηταν σαν ένα ζώο με τέσσερα μπροστινά πόδια που δεν μπορεί να πάει πουθενά. Η αποτυχία της με κάνει να φοβάμαι ότι στο μέλλον οι μηχανισμοί καταστολής ακόμα και στην Ελλάδα θα γίνουν πολύ πιο σκληροί.

— Πού αποδίδετε το χάος που επικράτησε στην Αθήνα;

— Σε ανικανότητα. Δεν πιστεύω σε σκοτεινές συνωμοσίες και ύποπτες δυνάμεις. Θεωρώ όμως ότι το σύστημα μεταλλάσσεται και επιβιώνει ακριβώς μέσα από τέτοιες ακραίες καταστάσεις, όπου ο κόσμος φοβάται και γίνεται πιο ανεκτικός στον έλεγχο ώστε να διατηρηθεί η κοινωνική τάξη και η ειρήνη. Οι εκτεταμένες καταστροφές αποπροσανατόλισαν την κοινή γνώμη. Αντί να συζητήσουν οι πολίτες για τις αιτίες που προκάλεσαν την εξέγερση, το βάρος μετατέθηκε στην αντιμετώπιση της κρίσης, τις υλικές ζημίες, την αναρχία. Η άλλη χαμένη ευκαιρία είναι ότι οι γενιές δεν μπορούν να πλησιάσουν η μία την άλλη. Οι νέοι αντιμετωπίζονται ως ταραξίες και καταστροφείς και οι μεγαλύτεροι φοβούνται για τις περιουσίες τους.

— Υπάρχει κουλτούρα αντίστασης στο σύστημα στην ελληνική κοινωνία;

— Πάντοτε υπήρχε, από τον Εμφύλιο μέχρι τη Χούντα και εκφραζόταν μέσα από τους πολιτικούς αγώνες. Καταλαβαίνουμε και από τα έντονα αισθήματα του αντιαμερικανισμού, ότι οι Ελληνες αντιπαθούν την ιδέα της παγκόσμιας ηγεμονίας. Την ώρα όμως που αντιδρούν εναντίον της, φτιάχνουν μηχανισμούς και για να τη συντηρούν. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Σύσσωμος ο ελληνικός λαός ήταν εναντίον της εισβολής στο Ιράκ. Η ελληνική πολιτική ηγεσία όμως έδωσε τη βάση της Σούδας στους επιτιθέμενους του ΝΑΤΟ, κάτι που ήταν γνωστό σε όλους. Η στάση αυτή είναι άκρως αντιφατική.

— Δεν μιλάτε ελληνικά αλλά είδατε πολλά δελτία ειδήσεων. Πώς σας φάνηκαν τα πρόσωπα των νέων;

— Εβλεπα εξεγερμένους νέους από επαρχιακές πόλεις. Δεν καταλάβαινα τι έλεγαν αλλά τα πρόσωπά τους είχαν μια έξαψη σαν να μιλούσαν για το πρόσωπο με το οποίο ήταν ερωτευμένοι ενώ –όπως μου εξηγούσαν φίλοι μου Ελληνες– περιέγραφαν πώς έσπαγαν βιτρίνες και έκαιγαν αυτοκίνητα. Είχαν μια αθωότητα.

Παντογνώστες

— Οι δημοσιογράφοι;

— Πάλι δεν καταλάβαινα τι έλεγαν αλλά ήταν σαφές ότι έσπερναν την αγωνία και την καταστροφή. Οι εκπρόσωποι του Τύπου έβγαιναν ξαναμμένοι στο γυαλί με το ύφος του παντογνώστη και με κραυγές προσπαθούσαν να πείσουν τους πάντες ότι μόνο αυτοί ξέρουν. Πουλούσαν εξουσία και ύφος. Η εκτενής δημοσιότητα και τα συνεχή ρεπορτάζ με τις καταστροφές και τις φωτιές απλώς τάιζαν συνέχεια την όρεξη για βανδαλισμούς και πλιάτσικα.

— Ο πρωθυπουργός; Οι υπόλοιποι πολιτικοί πώς σας φάνηκαν;

— Μου φάνηκε υποκριτής. Δεν καταλάβαινα τις δηλώσεις του αλλά δεν με έπειθε. Το ίδιο και ο αρχηγός της αντιπολίτευσης. Ολοι οι πολιτικοί που έβλεπα σε συζητήσεις είχαν το ύφος του ανθρώπου που δεν έχει καταλάβει τι πραγματικά έχει συμβεί. Οι μόνοι που έδειχναν ειλικρινείς –και λυπάμαι που το λέω– ήταν οι ακροδεξιοί. Είχαν μια καθαρότητα στα μάτια και αντιλαμβανόμουν αν και δεν μιλάω την γλώσσα ότι εννοούσαν αυτά που έλεγαν, ό,τι και αν έλεγαν.

«Πρέπει η νεολαία να μπει στο παιχνίδι»

— Τι χρειάζεται για να γίνει η οργή ελπίδα;

— Η ελληνική κοινωνία νοσεί. Η αστυνομία ή ο στρατός είναι μονάχα η κορυφή του παγόβουνου. Από κάτω κρύβονται άλλοι μηχανισμοί που έχουν να κάνουν με την οικογένεια, την εκπαίδευση, την εργασία, τον αθλητισμό. Το σύστημα δεν είναι απρόσωπο. Εχει εκπροσώπους: τους πολιτικούς, τα κόμματα, την αστυνομία. Ολοι παίζουν τον ρόλο τους στην επιβίωσή του, ακόμα και οι πολίτες. Πρέπει να βρείτε τρόπο να αποκαταστήσετε την κοινωνική συνοχή, να σταθείτε στο πλευρό των νέων με ουσιαστικές λύσεις. Πρέπει οι νέοι να μπουν στο παιχνίδι, να νιώσουν μέρος της κοινωνίας και όχι απόκληροί της. Αλλιώς, στο μέλλον η αστυνομία θα γίνει πιο βάναυση. Θα υπάρχει μεγαλύτερη ανεργία, ξενοφοβία, μια γενιά που μπορεί να πάει χαμένη. Τώρα βλέπουμε τους Ελληνες νέους να φωνάζουν συνθήματα υπέρ των μεταναστών. Αν όμως στα χρόνια που έρχονται οι δουλειές λιγοστέψουν και η ανεργία μεγαλώσει, τότε μπορεί να τους δούμε να στρέφονται εναντίον τους.