Η εκ των υστέρων σπουδή για την οικονομική κρίση

Η εκ των υστέρων σπουδή για την οικονομική κρίση Tου David Ignatius - Aρθρογράφου της Washington Post Πού ήταν όλοι αυτοί οι πολιτικοί που τώρα λένε «Βιαστείτε! Διορθώστε γρήγορα την κατάσταση!» τον καιρό που «ψηνόταν» η σημερινή οικονομική αναστάτωση; Εύκολη απάντηση στο ερώτημα. Οι πιο πολλοί από αυτούς είχαν στραμμένη την προσοχή τους σε άλλα θέματα. Το κακό είναι ότι τώρα που άρχισε η οικονομική επιβράδυνση, είναι ίσως πολύ αργά για να συγκρατηθούν οι αρνητικές της συνέπειες. Η αντίδραση σε μια επερχόμενη κρίση συχνά έρχεται πολύ αργά. Πρόκειται για αξίωμα, κάτι σαν «βρόμικο» μυστικό, της οικονομικής πολιτικής. Αυτοί που τη χαράζουν και είναι υπεύθυνοι για την πορεία της, αργούν να αντιληφθούν ότι κάποιο πρόβλημα εκκολάπτεται. Επειτα αργούν να αντιδράσουν. Εξ ου και το χασομέρι έχει συνήθως ως συνέπεια την εκ των υστέρων σπουδή. Ας πούμε μια δέσμη μέτρων για την τόνωση της οικονομίας όταν έχει αρχίσει πλέον η ανάκαμψη ή μια μείωση επιτοκίων που ενθαρρύνει το δανεισμό, αλλά αφού έχει παρέλθει ο χρόνος ωφελιμότητας του μέτρου. Το εξοργιστικό είναι ότι οι κοινοί θνητοί είχαν πλήρη επίγνωση των προβλημάτων στον στεγαστικό τομέα, πολύ προτού αυτά γίνουν αντιληπτά στους φωστήρες της Ομοσπονδιακής Τράπεζας και του υπουργείου Οικονομικών. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος για τον οποίο οδεύουμε τώρα πλησίστειοι προς την ύφεση. Επειδή οι καταναλωτές και οι διευθυντές επιχειρήσεων συνειδητοποίησαν την περασμένη άνοιξη πως κάτι εξαιρετικά ασυνήθιστο συνέβαινε στον στεγαστικό τομέα. Αμέσως λοιπόν μείωσαν δαπάνες και επενδύσεις, με αποτέλεσμα τον σημερινό τραγέλαφο, τη μείωση των λιανικών πωλήσεων και την ανερχόμενη ανεργία. Τι είχε πει ο νεοφώτιστος διοικητής της Ομοσπονδιακής Τράπεζας τον περασμένο Μάιο, όταν ήδη ηχούσε ο κώδων του κινδύνου για την κρίση στα στεγαστικά δάνεια υψηλού κινδύνου; «Οι συνέπειες της αναταραχής στην αγορά στεγαστικών δανείων μειωμένης εξασφάλισης του ευρύτερου στεγαστικού τομέα θα είναι πιθανώς περιορισμένες», είχε πει. Λυπάμαι, αλλά η εκτίμηση ήταν λάθος. Οι διαπραγματευτές στη Γουόλ Στριτ είδαν την κατάρρευση να έρχεται. Οι πιο έξυπνοι υπήρξαν αρκούντως τολμηροί και έτσι βγήκαν κερδισμένοι. Η εφημερίδα «Wall Street Journal» προέβαλε την περασμένη εβδομάδα το πορτρέτο του διευθυντή ενός hedge fund, ονόματι Τζον Πόλσον. Πέρυσι τα κέρδη του κυμάνθηκαν από 3 έως 4 εκατομμύρια δολάρια, όλα από στοιχήματα. Επέμενε ότι η εύθραυστη δομή των δανείων υψηλής επικινδυνότητας θα κατέρρεε. «Πρόκειται για καθαρή τρέλα. Πού είναι τέλος πάντων η φούσκα για να την ξεφορτωθούμε;» είχε αναρωτηθεί ο Πόλσον μιλώντας στους συναδέλφους του για τις ανισορροπίες της αμερικανικής οικονομίας ήδη από το 2005. Η Goldman Sachs είχε και αυτή διακρίνει την επερχόμενη αναταραχή στην αγορά στέγης. Στα τέλη του 2006, ο διευθύνων σύμβουλος Ντέιβιντ Βίνιαρ είχε αποφασίσει ότι η τράπεζα έπρεπε να μειώσει την έκθεσή της σε στεγαστικά δάνεια ή σε τίτλους συνδεδεμένους με αυτά και να αντισταθμίσει τον κίνδυνο έναντι περαιτέρω ζημίας. Τι έκανε τότε ο Χένρι Πόλσον, πρώην διευθύνων σύμβουλος της Goldman και υπουργός Οικονομικών, για να προλάβει την κρίση, την ώρα που οι πρώην συνάδελφοί του μείωναν τις τοποθετήσεις τους; Είναι κρίμα, αλλά σχεδόν τίποτε. Ακόμη και οι δημοσιογράφοι είδαν το κακό να έρχεται. Τον Δεκέμβριο του 2005, η Κέρστιν Ντάουνι, που τότε κάλυπτε τα στεγαστικά στην «Washington Post», είχε γράψει άρθρο με τίτλο «Ενταση προβλέπεται στην αγορά στεγαστικών δανείων για το 2006. Οι επισφάλειες στα δάνεια πιθανώς να επιδεινωθούν, αναφέρει έκθεση». Η Ντάουνι συνέχισε να προειδοποιεί για την αναταραχή στα δάνεια υψηλού κινδύνου καθ’ όλη τη διάρκεια του 2006. Σήμερα, διαβάζοντας κανείς όλα αυτά ανατριχιάζει, είναι σαν να ξαναβλέπει ένα αυτοκινητικό δυστύχημα. Ο Στίβεν Περλστάιν, αθρογράφος στην «W.P.», έγραψε τις πιο αυστηρές προειδοποιήσεις για τα επερχόμενα. «Πρόκειται για βλάβη του κοινού νου» ισχυρίζεται τον Μάρτιο του 2007 αναφερόμενος στα δάνεια που προκάλεσαν τον όλεθρο. Τώρα οι Δημοκρατικοί του Κογκρέσου και ο Λευκός Οίκος του προέδρου Μπους τσακώνονται για το μέγεθος και τη μορφή της δέσμης τονωτικών μέτρων, τα οποία πρέπει να εφαρμοστούν με τη μορφή του κατεπείγοντος, ώστε να περιοριστούν οι ζημιές της επερχόμενης ύφεσης. Οσο για τους προεδρικούς υποψηφίους, αυτοί φωνάζουν συμβουλές από μακριά. Μου θυμίζει την «Κατρίνα», τον φρενήρη ζήλο, μετά την καταστροφή, όλων εκείνων που ελάχιστα προνόησαν για να την προλάβουν. Οι οικονομολόγοι, που έχουν θεωρίες για τα πάντα, έχουν βρει, λένε, την εξήγηση αυτής της ροπής προς την ολιγωρία μέχρις εσχάτων, που στη συνέχεια, όταν είναι πλέον πολύ αργά, υποκαθίσταται από την απεγνωσμένη κραυγή για δράση. «Κωλυσιεργία και ανυπομονησία» είναι ο τίτλος μνημονίου που δημοσίευσε τον Δεκέμβριο το Εθνικό Γραφείο Οικονομικών Ερευνών. Κατόπιν εμπεριστατωμένης μελέτης, οι τρεις συντάκτες του κατέληξαν στο συμπέρασμα πως η κωλυσιεργία παρατηρείται κυρίως σε ζητήματα που χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης. Ενα άλλο συμπέρασμα είναι ότι η πολιτική διαδικασία έχει μετατραπεί σε μηχανισμό αυτοκαταστροφικό. Οι πολιτικοί ζητούν άμεση δράση μόνον όταν αυτή είναι πλέον ανώφελη, λόγω παρατεταμένης κωλυσιεργίας. Ο πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας αποφασίζει να τονώσει την οικονομία με χρήμα μόνον όταν οι τράπεζες έχουν περιέλθει σε κατάσταση απόλυτης νευρικότητας και αρνούνται να δανείσουν. Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι ο κόσμος δεν είδε το κακό να έρχεται. Απλώς οι αρμόδιοι για τη χάραξη πολιτικής ελάχιστα μερίμνησαν τότε που η παρέμβασή τους θα έσωζε την κατάσταση.