apo kathimerini

ΠOΛITIΣMOΣ Hμερομηνία δημοσίευσης: 24-08-07

Οψεις ενός σύνθετου ελληνισμού Του Νικου Βατοπουλου Χάρη στις μελέτες του ιστορικού Πίτερ Μπράουν χαρτογραφήθηκε στην ουσία ολόκληρη η περιοχή της Υστερης Αρχαιότητας, ανάμεσα στον κλασικό κόσμο και τον Μεσαίωνα. Μελετητής του ελληνισμού, με την ευρύτερη έννοια, ο Πίτερ Μπράουν είναι ένας επιφανής ιστορικός που συνέδεσε το όνομά του με τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, τις έννοιες του Ιερού στην κοσμική και εκκλησιαστική ζωή καθώς και με τις πηγές του Χριστιανισμού. Γεννημένος στο Δουβλίνο και με ακαδημαϊκή καριέρα στη Βρετανία και στις ΗΠΑ, ο Πίτερ Μπράουν βρέθηκε για μια ακόμη φορά στην Ελλάδα με την οποία τον συνδέουν βαθείς δεσμοί. — Πώς αναπτύσσονται οι Ελληνικές Σπουδές στις ΗΠΑ; — Ως πρόεδρος του Προγράμματος Ελληνικών Σπουδών στο Πρίνστον για 4 χρόνια, είχα την ευκαιρία να κρίνω την εξέλιξη. Προτιμώ να μιλώ για πράγματα που είχα άμεση εμπειρία. Στην περίπτωση του Πρίνστον, δεν μπορώ να σκεφτώ ένα πρόγραμμα που να είναι πιο ανοικτό σε πολλαπλές ερμηνείες του ελληνισμού σε όλες τις περιόδους της ιστορίας και σε όλες τις περιοχές όπου έζησαν και δημιούργησαν οι Ελληνες. Χρονολογικά διαστείλαμε την Υστερη Αρχαιότητα μέσα από το Βυζάντιο ώς την Οθωμανική περίοδο και φθάσαμε έως τη σύγχρονη εποχή. Γεωγραφικά, αυτή η αναζήτηση περιλαμβάνει όλα τα Βαλκάνια και μεγάλο κομμάτι της Αν. Ευρώπης ώς τη Γεωργία καθώς και το σύνολο της Αν. Μεσογείου. Είναι ο Ελληνισμός στην πληρέστερη ερμηνεία του, φωτισμένος με τέτοιον τρόπο ώστε να προβάλει την Ελλάδα στην παγκόσμια σκηνή. — Με ποιον τρόπο η έρευνά σας συνδέεται με τον Ελληνισμό, αφού έχετε μελετήσει εις βάθος και την ιστορία του δυτικού Χριστιανισμού; — Κανένας μελετητής της Παλαιοχριστιανιακής περιόδου ή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας δεν μπορεί να δεχθεί αυθαίρετους διαχωρισμούς του κόσμου σε «δυτικό» και «ελληνικό» τμήμα. Αυτό διασφαλίζεται από την ενότητα της Μεσογείου καθώς και από την ελληνο-ρωμαϊκή συνείδηση ολόκληρης της αυτοκρατορίας. Είναι ένας κόσμος κατόπτρων: η θεολογία του Αυγουστίνου είναι αδιανόητη χωρίς τον ύστερο Πλατωνισμό. Το ρωμαϊκό Δίκαιο δεν θα είχε υπάρξει χωρίς τη συμβολή των νομικών που υπηρέτησαν τον Ιουστιανιανό. Πολύ απλά ο ελληνικός κόσμος δεν μπορεί να εξαιρεθεί από τη μελέτη της ονομαζόμενης «Δύσης». Οταν άρχισα να μελετάω τον Αγιο Αυγουστίνο (στη δεκαετία του ’60) κατάλαβα ότι έπρεπε να διαβάσω τον Πλωτίνο. Και όσο γυρίζω σε αυτόν αντιλαμβάνομαι ότι τον καταλαβαίνω καλύτερα χάρη στη γνώση μου για τους Ελληνες σύγχρονούς του, τον Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό, τον Βασίλειο της Καισαρείας και τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο. Βλέπω τη μελέτη της ύστερης αρχαιότητας ως μία διαρκή συναυλία αντιφωνήσεων, όπου κάθε περιοχή συμβάλλει στον μεγάλο ύμνο, με κάθε γεωγραφικό «τόνο» να γίνεται περισσότερο ευκρινής σε όσους δεν περιορίστηκαν στην ξέχωρη μελέτη του λατινικού ή του ελληνικού κόσμου. Αυτοί οι κόσμοι ήταν πάντα ανοιχτοί ο ένας προς τον άλλον. Δεν βλέπω γιατί η μελέτη τους πρέπει να γίνεται με διαφορετικό τρόπο. — Πώς αρχίσατε να μελετάτε την Υστερη Αρχαιότητα; — Ο ιστορικός έχει καθήκον να μελετάει την αλλαγή. Η ζύμωση και η μεταβολή με ενδιέφεραν πάντα πολύ περισσότερο από την τελειότητα. Ετσι άρχισα να μελετάω τον κόσμο μετά την κλασική εποχή. Τότε αναδύθηκαν και οι μονοθεϊστικές θρησκείες που κυλάνε ακόμη στις φλέβες μας. Ο ιστορικός δεν ενδιαφέρεται για το τι πρεσβεύει μια θρησκεία, αλλά πώς αυτή επιδρά. Πώς αλλάζει την καθημερινότητα, πώς δημιουργεί θεσμούς, πώς χρωματίζει κάθε νήμα της κοινωνικής ζωής. Κάθε μελέτη του Χριστιανισμού πρέπει να περάσει μέσα από την Υστερη Αρχαιότητα. — Υπάρχει παραλληλισμός ανάμεσα στην Υστερη Αρχαιότητα και τη σύγχρονη εποχή; — Είμαι λίγο καχύποπτος απέναντι σε αυτές τις γενικεύσεις. Είναι η εποχή μας εποχή ηθικής παρακμής όπως η «παρηκμασμένη» ρωμαϊκή αυτοκρατορία; Είναι εποχή ανεξέλεγκτων μεταναστεύσεων όπως τότε με τις επιδρομές των βαρβάρων; Είναι εποχή φανατισμού όπως στο τέλος του παγανισμού; Αλλά μήπως ξέρουμε τι είναι η μοντέρνα εποχή μας; Οι αλλαγές είναι ταχύτατες. Ποιος, π.χ., θα μπορούσε να προβλέψει πριν από 30 χρόνια την άνοδο του ριζοσπαστικού Ισλάμ και άλλες μορφές εξτρεμισμού; Οι ιστορικοί οφείλουν να αποφεύγουν πρόωρες, μονόπλευρες βεβαιότητες για την εποχή στην οποία ζουν. Αυτό που πρέπει να κάνουν είναι να μας προετοιμάζουν για τις αλλαγές, για τους αιφνιδιασμούς, για την κατάρριψη εύκολων γενικεύσεων.