πηγή καθημερινη/Θα κάνει το αλμα η όχι ο Ερντογάν
Το κεμαλικό κατεστημένο προσπαθεί να αποτρέψει την υποψηφιότητά του για την Προεδρία Tου Σταυρου Λυγερου
Θα κάνει ή όχι το άλμα ο Ταγίπ Ερντογάν; Διαθέτοντας την απαραίτητη πλειοψηφία στην Εθνοσυνέλευση, έχει από θεσμικής απόψεως δεδομένη την εκλογή του στην προεδρία της δημοκρατίας. Το παιχνίδι εξουσίας στην Τουρκία, όμως, δεν παίζεται μόνο θεσμικά. Παίζεται κυρίως με όρους πολιτικής ισχύος.
Το κεμαλικό κατεστημένο κάνει ό,τι μπορεί για να αποτρέψει την υποψηφιότητα του μετριοπαθούς ισλαμιστή ηγέτη. Προ δεκαημέρου περίπου, ο στρατηγός Μπουγιούκανιτ δήλωσε δημοσίως ότι το πρόσωπο που θα εκλεγεί πρόεδρος πρέπει να ενστερνίζεται τον κοσμικό χαρακτήρα του κράτους «όχι μόνο στα λόγια, αλλά και επί της ουσίας».
Την επομένη, τη σκυτάλη πήρε ο απερχόμενος πρόεδρος Αχμέτ Σεζέρ. Μιλώντας στην Ακαδημία Πολέμου, είπε περισσότερα και πιο αποκαλυπτικά για τον τρόπο σκέψης της στρατογραφειοκρατίας. «Ο ισλαμικός κίνδυνος που ακολουθεί τη δημοκρατία μας εκ της συστάσεώς της (1923) σαν μια σκοτεινή σκιά, έχει φθάσει σε ανησυχητικά επίπεδα… Για πρώτη φορά οι αρχές της κοσμικής δημοκρατίας τίθενται υπό αμφισβήτηση… Εξωτερικές δυνάμεις αποβλέπουν καταρχήν στη μετατροπή της κοσμικού κράτους σε μετριοπαθές ισλαμικό υπό τον μανδύα της δημοκρατίας, ώστε η Τουρκία να αποτελέσει μοντέλο για τις ισλαμικές χώρες». Κατέληξε προειδοποιώντας ότι «είναι αναπόφευκτο το μετριοπαθές Ισλάμ να μετεξελιχθεί σε ριζοσπαστικό Ισλάμ».
Παρότι μειοψηφία, το κεμαλικό κατεστημένο διαθέτει κοινωνικά ερείσματα. Για να δώσει και μια τέτοια διάσταση στις απειλές του, διοργάνωσε ένα μεγάλο συλλαλητήριο. Περίπου 300.000 Τούρκοι διαδήλωσαν εναντίον της μετάβασης του Ερντογάν στην προεδρία, κρατώντας μια τουρκική σημαία, που ξεπερνούσε σε μήκος τα δύο χιλιόμετρα!
Κρατάει κλειστά τα χαρτιά
Ο Τούρκος πρωθυπουργός έχει κάνει ορισμένες κατευναστικές δηλώσεις, αλλά κρατάει κλειστά τα χαρτιά του. Η προθεσμία υποβολής υποψηφιοτήτων λήγει στις 25 Απριλίου. Εάν τελικώς κάνει το βήμα, θα υποχρεώσει τη στρατογραφειοκρατία ή να αντιδράσει δυναμικά ή να ανεχθεί το τετελεσμένο. Από την εκλογική νίκη του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (φθινόπωρο 2002), στην Τουρκία διεξάγεται ένα πολιτικό «μπρα ντε φερ» με αντικείμενο την εξουσία. Υπενθυμίζουμε ότι τότε η λαϊκή ψήφος είχε προσλάβει διαστάσεις πογκρόμ για την κατεστημένη πολιτική τάξη. Πρώην πρωθυπουργοί, όπως οι Μπουλέντ Ετσεβίτ, Μεσούτ Γιλμάζ και Τανσού Τσιλέρ, είχαν αποκλεισθεί από την Εθνοσυνέλευση, επειδή τα κόμματά τους δεν είχαν υπερβεί το θεσμοθετημένο από τους ίδιους όριο του 10%. Είχαν, δηλαδή, πέσει στην παγίδα που οι ίδιοι είχαν στήσει για να αποκλείσουν το κουρδικό κόμμα.
Το αποτέλεσμα ήταν στην Eθνοσυνέλευση να εκπροσωπηθεί μόνο το 55% των ψηφοφόρων, γεγονός που επέτρεψε στο κόμμα του Ερντογάν με κάτι λιγότερο από 35% να κερδίσει το 65% των εδρών. Σε αντίθεση με τις άλλες πολιτικές δυνάμεις, που αποτελούν εκφάνσεις του μετακεμαλικού καθεστώτος, το πολιτικό Ισλάμ ενσωμάτωσε τη λαϊκή αμφισβήτηση προς το διεφθαρμένο μετακεμαλικό καθεστώς και άντλησε τη δυναμική του από τα φτωχά στρώματα. Αυτός είναι ο λόγος που από το 7,12% του 1987 εκτοξεύθηκε στο 22% του 1995 (είχε αναδειχθεί πρώτο κόμμα) και τελικώς στο 35% του 2002.
Το 2002, οι μετριοπαθείς ισλαμιστές κέρδισαν την κυβέρνηση, αλλά όχι ακέραιη την εξουσία. Στην Tουρκία, το κοινοβουλευτικό σύστημα κηδεμονεύεται από τη στρατογραφειοκρατία. Στο εκρηκτικό κλίμα εκείνης της εποχής (λόγω και της οξύτατης οικονομικής κρίσης), οι στρατηγοί φοβήθηκαν ότι μια ανοικτή επέμβασή τους ή ένα δικαστικό πραξικόπημα θα έφερναν ενδεχομένως τα αντίθετα αποτελέσματα. Η τουρκική κοινωνία δύσκολα αντιδρά, αλλά εάν αντιδράσει ρέπει προς τα άκρα.
Με άλλα λόγια, η λαϊκή ψήφος του 2002 έφερε στην επιφάνεια την κρίση του μετακεμαλικού καθεστώτος. Από τότε υπάρχει ένα είδος δυαδικής εξουσίας. Ο Ερντογάν απέφυγε τη σύγκρουση με τους πασάδες. Εκανε πολλές υποχωρήσεις, αλλά ταυτοχρόνως ενίσχυσε τη θέση του. Χρησιμοποιώντας, μάλιστα, την ευρωπαϊκή προοπτική σαν εμβρυουλκό, επέβαλε νομοθετικές αλλαγές, έστω και αν και αρκετές εξ αυτών έμειναν στα χαρτιά.
Συνύπαρξη δύο πόλων εξουσίας
Από την πλευρά του, η στρατογραφειοκρατία ανέχθηκε την κυβέρνηση Ερντογάν, ελπίζοντας ότι θα είναι μια παρένθεση. Γι' αυτό και φρόντισε:
- Να εμποδίζει κατά το δυνατόν τη διείσδυση στελεχών του πολιτικού Ισλάμ, ειδικά στους κρίσιμους κρατικούς μηχανισμούς.
- Να αμφισβητεί τη νομιμοφροσύνη της κυβέρνησης στον Κεμαλισμό και να την εμφανίζει ότι έχει μυστικό σχέδιο υπονόμευσης του κοσμικού κράτους.
- Να εκμεταλλεύεται κάθε ευκαιρία για να την πλαγιοκοπεί, να την απαξιώνει πολιτικά και να τη φθείρει.
Αν κρίνουμε από τις δημοσκοπήσεις που δείχνουν ότι το κυβερνών κόμμα είναι το φαβορί των επόμενων εκλογών, αυτός ο «πόλεμος χαρακωμάτων» δεν έφερε αποτέλεσμα. Η ανταγωνιστική συνύπαρξη των δύο πόλων εξουσίας προκάλεσε κατά καιρούς εντάσεις και έθεσε σε δοκιμασία την υφιστάμενη ασταθή ισορροπία, αλλά δεν την ανέτρεψε. Στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής, μάλιστα, επέφερε και μια όσμωση. Το πρόβλημα της εξουσίας, όμως, παρέμεινε άλυτο. Η επικείμενη προεδρική εκλογή έχει καταστεί κρίσιμη καμπή, γιατί είναι η μεγάλη ευκαιρία του Ερντογάν να γύρει υπέρ του τη ζυγαριά. Ελέγχοντας και την προεδρία της δημοκρατίας και τους κρίσιμους κρατικούς μηχανισμούς, το κεμαλικό κατεστημένο είχε τη δυνατότητα να εγκλωβίζει σε μεγάλο βαθμό την κυβέρνηση.
Ο πρόεδρος δεν διαθέτει μεγάλες εξουσίες. Στις συνθήκες της ιδιότυπης δυαδικής εξουσίας, όμως, έχει αποκτήσει κομβική σημασία. Ο Ερντογάν θέλει να εκλεγεί (επταετής θητεία) για να σπάσει ακριβώς αυτόν τον εγκλωβισμό. Ελέγχοντας ταυτοχρόνως το ανώτατο πολιτειακό αξίωμα και την κυβέρνηση θα μπορεί από πολύ πιο ενισχυμένες θέσεις να διαπραγματευθεί μια νέα, ευνοϊκή γι' αυτόν και το κόμμα του, ισορροπία με το Γενικό Επιτελείο.
Θα το τολμήσει ή θα επιλέξει μια μέση οδό, προτείνοντας την υποψηφιότητα κάποιου στελέχους του; Την απάντηση θα τη μάθουμε μέχρι την επόμενη Τετάρτη. Η στρατογραφειοκρατία, πάντως, δεν έχει πολλές επιλογές. Οταν πριν από 10 περίπου χρόνια είχε ανατρέψει τον τότε πρωθυπουργό Νετζμεντίν Ερμπακάν, είχε εκμεταλλευθεί το γεγονός ότι αυτός ηγείτο συμμαχικής κυβέρνησης με το κόμμα της Τσιλέρ.
Οι επιλογές των πασάδων
Σήμερα, δεν αρκεί μια παρασκηνιακή παρέμβαση. Το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης διαθέτει τόσο μεγάλη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, που για να τη χάσει πρέπει να εκδηλωθεί μαζική αποστασία. Κάτι που δεν διαφαίνεται. Στην πραγματικότητα, τα μόνα όπλα που διαθέτουν οι πασάδες είναι ή μία μεγάλης κλίμακας προβοκάτσια ή κάποιου είδους πραξικόπημα.
Και οι δύο αυτές επιλογές, όμως, θα έχουν πολύ μεγαλύτερες επιπτώσεις απ' ό,τι στο παρελθόν. Οχι μόνο επειδή θα ακυρώσουν την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, αλλά και επειδή το διεθνές περιβάλλον είναι πολύ λιγότερο ανεκτικό σε τέτοια φαινόμενα. Αν και τίποτα, βεβαίως, δεν μπορεί να αποκλεισθεί, εάν τελικώς ο Ερντογάν θέσει υποψηφιότητα, το πιθανότερο είναι ότι η στρατογραφειοκρατία θα συνεχίσει -από σαφώς δυσμενέστερη θέση- την πολεμική της, αναμένοντας ευνοϊκότερη συγκυρία.
Comments