πηγή καθημερινή
Tου Γεωργιου Κουμαντου
Επικίνδυνο σπορ η διατύπωση προβλέψεων προπάντων όταν η επαλήθευσή τους εξαρτάται από αβέβαιες εσωκομματικές διχογνωμίες. Κι όμως, οι προβλέψεις είναι αναγκαίες για να χαραχθεί κάποια γραμμή πλεύσης – οι αποφάσεις περί του πρακτέου μοιραία εξαρτώνται από εκτιμήσεις περί του μέλλοντος. Αποτολμάμε, λοιπόν, μια τέτοια πρόβλεψη και λέμε ότι, όποια κι αν πρόκειται να είναι η τύχη των άλλων διατάξεων του Συντάγματος που σχεδιάζεται να αναθεωρηθούν, η αναθεώρηση του άρθρου 16 μάλλον θα ματαιωθεί: καλά ή κακά, ιδιωτικά (συγγνώμη: «μη κρατικά, μη κερδοσκοπικά», λέει) ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα δεν φαίνεται πιθανό να νομιμοποιηθούν, τουλάχιστον όχι πέρα από κάποια όρια που επιβάλλονται από την Ευρωπαϊκή Ενωση.
Ανύπαρκτες προϋποθέσεις
Αυτή η πρόβλεψη στηρίζεται στο γεγονός ότι για να γίνει αυτή η αναθεώρηση θα χρειάζονταν 180 ψήφοι, δηλαδή και ψήφοι του κόμματος που σήμερα βρίσκεται στην αντιπολίτευση. Το κόμμα αυτό έχει δηλώσει ότι θα συμφωνήσει σ’ αυτήν την αναθεώρηση αν συμφωνεί στους όρους κάτω από τους οποίους θα επιτραπεί η λειτουργία τέτοιων ιδιωτικών ιδρυμάτων. Αλλά τέτοιοι όροι είναι απίθανο να συμφωνηθούν εκτός του ότι δεν έχουν κανονικά τη θέση τους σε ένα Σύνταγμα που πρέπει να περιέχει μόνο γενικούς και κατ’ αρχήν αμετακίνητους κανόνες.
Το πιθανότερο είναι ότι δεν θα συντρέχει η προϋπόθεση υπό την οποία θα ψήφιζε η σημερινή αντιπολίτευση υπέρ της αναθεώρησης του άρθρου 16.
Θεωρητικά θα ήταν δυνατόν συγχρόνως με το Σύνταγμα να ψηφισθεί και ο εκτελεστικός νόμος του «νέου» άρθρου 16 που, αυτός, θα περιείχε τους επιθυμητούς αυστηρούς όρους λειτουργίας των μη κρατικών ΑΕΙ. Εδώ, όμως, η πρόβλεψη θα πρέπει να συμπληρωθεί: πιστεύω ότι οι όροι αυτοί είναι αδύνατον να διατυπωθούν με κάποια πληρότητα εκ των προτέρων και βιαστικά, για να συμπέσουν χρονικά με την ψήφιση του Συντάγματος. Κι αν γίνει κάποια τέτοια απόπειρα, είναι περίπου αδύνατον να συμφωνήσουν τα δύο κόμματα στους όρους αυτούς, προπάντων όταν το ένα από τα δύο θα προτιμούσε να μη συμφωνήσει και να έχει έτσι δικαιολογία για την καταψήφιση και του Συντάγματος.
Αυτά όλα επιτρέπουν την εκτίμηση ότι η ανώτατη παιδεία θα πρέπει για κάμποσο καιρό να λειτουργήσει με τον πρόσφατα ψηφισμένο, αποσπασματικό και αμφισβητούμενο νόμο και με το παλαιό άρθρο 16 του Συντάγματος που θα έχει διατηρηθεί σε ισχύ. Ας μου επιτραπεί εδώ να διαφωνήσω με τους κάθε απόχρωσης καταστροφολόγους: συνολικά, η κατάσταση δεν είναι και τόσο κακή, και το ισχύον νομικό καθεστώς χρειάζεται μόνο πολλές βελτιώσεις και συμπληρώσεις – χρειάζεται προπάντων να εφαρμοσθεί. Και για μεν την εφαρμογή άλλοι θα πρέπει, υπομονετικά, να φροντίσουν. Εδώ θα περιορισθώ στην επισήμανση δύο θεμάτων που χρειάζονται επιτακτικά άμεση νομοθετική παρέμβαση, με έγκαιρη νομοτεχνική επεξεργασία – θέματα άλλα από εκείνα που αναφέρονται ως προτεραιότητα του υπουργείου.
Σεβασμός της αυτοδιοίκησης
Ενα πρώτο νομοθετικό μέτρο, που άλλωστε χρειάζεται έτσι κι αλλιώς, είτε ιδρυθούν κάποτε ιδιωτικά πανεπιστήμια είτε δεν ιδρυθούν, είναι η απαλλαγή των υπαρχόντων δημοσίων πανεπιστημίων από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό του κράτους. Από τη μια μεριά το υπουργείο Παιδείας από την άλλη το Ελεγκτικό Συνέδριο κάνουν ότι μπορούν ώστε η διακηρυσσόμενη (πραγματικά: επιβαλλόμενη) από το Σύνταγμα αυτοδιοίκηση να αποτελεί μύθο. Ελεγχος νομιμότητας, θα πει κανείς, και όχι έλεγχος σκοπιμότητας – αυτό, υποτίθεται το κρίνουν μόνα τους τα πανεπιστήμια, αυτοδιοικούμενα. Και μόνη η αρχή της νομιμότητας, όπως ερμηνεύεται, αποτελεί φραγμό στην ανάπτυξη πρωτοβουλιών που δεν προβλέπονται από κάποιο νόμο. Αλλά και άσχετα από αυτό τα όρια ανάμεσα στη νομιμότητα και τη σκοπιμότητα είναι συχνά δυσδιάκριτα. Αρκούν κάτι απίστευτες καθυστερήσεις του υπουργείου για να λειτουργήσουν είτε ως μέθοδος εξοικονόμησης (έστω: αναβολής) δαπανών είτε ως μέθοδος πίεσης για κάποια απόφαση που ενδιαφέρει το υπουργείο, παράδειγμα, για κάποια εκλογή καθηγητή ή άλλου μέλους του διδακτικού προσωπικού.
Για την απελευθέρωση των πανεπιστημίων από τον κρατικό εναγκαλισμό ακούστηκε πρόσφατα, με σοβαρά επιχειρήματα, η πρόταση να αλλάξει το Σύνταγμα για να λειτουργήσουν και τα υπάρχοντα πανεπιστήμια ως νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, με διατήρηση κατά τα λοιπά του δημόσιου χαρακτήρα τους. Αλλά μια τέτοια αλλαγή του Συντάγματος δεν είναι αναγκαία, ίσως ούτε χρήσιμη. Γιατί είτε με τον έναν είτε με τον άλλο χαρακτηρισμό, είτε ως δημοσίου δικαίου είτε ως ιδιωτικού δικαίου λειτουργούν τα, δημόσια πάντως, πανεπιστήμια, κάποιος ειδικός νόμος θα διέπει τη λειτουργία τους, αυξάνοντας τα όρια της ελευθερίας αν είναι δημοσίου δικαίου, περιορίζοντάς τα αν είναι ιδιωτικού.
Ενας οργανικός νόμος που θα κατοχυρώνει την ελευθερία των δημοσίων πανεπιστημίων στη λειτουργία τους και απλώς θα πρόβλεπε κάποιο κατασταλτικό έλεγχο για τη διαχείριση της κρατικής επιδότησης, θα ήταν απόλυτα σύμφωνος και με το πνεύμα και με το γράμμα του Συντάγματος που θέλει τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα «πλήρως αυτοδιοικούμενα». Γιατί η προληπτική διαχειριστική επέμβαση του Ελεγκτικού Συνεδρίου μαζί με την προληπτική εποπτεία του υπουργείου, προπάντων όμως στην πράξη ασκούνται, κάνουν τη διαφημιζόμενη «αυτοδιοίκηση» γελοιογραφία, χρήσιμη μόνο για την αναζήτηση ευθυνών παρά την ανυπαρξία περιθωρίων αποφασιστικής πρωτοβουλίας.
Ρύθμιση των «σχολών»
Ενα άλλο θέμα που επιτακτικά χρειάζεται νομοθετική ρύθμιση, ανεξάρτητα από τις ρυθμίσεις σε άλλα θέματα της ανώτατης παιδείας, είναι το θέμα των διαφόρων υποκαταστάτων της, που φυτρώνουν στο πλούσιο έδαφος της επιθυμίας των ελληνικών οικογενειών για κάποιο πτυχίο: σχολές, εργαστήρια, φροντιστήρια, παραρτήματα ξένων πανεπιστημίων (ένα έφθασε να ονομάζεται Athens University!), όλα σ’ ένα σοφό αμάλγαμα θελημένων συγχύσεων όπου όλοι επωφελούνται από μια δήθεν αναγνώρισή τους που βγαίνει από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Και η αρρύθμιστη ύπαρξή τους (υπάγονται, λέει, στο υπουργείο Εμπορίου!) χρησιμεύει ως διπλό επιχείρημα για την αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος: βλέπετε ότι ιδιωτικά πανεπιστήμια έτσι κι αλλιώς υποχρεωτικά υπάρχουν, ενώ το Σύνταγμα εμποδίζει κάποια λογική ρύθμισή τους με αποτέλεσμα μιαν επικινδύνως άναρχη παρουσία.
Στους ισχυρισμούς αυτούς κρύβονται πολλές ανακρίβειες, συμφέρουσες για πολλούς. Βέβαια, τα πτυχία ξένων πανεπιστημίων πρέπει να αναγνωρίζονται στην Ελλάδα ως προσόντα επαγγελματικής εγκατάστασης έστω και αν μέρος των σπουδών (ή και όλες οι σπουδές;) έχουν γίνει στην Ελλάδα. Κι ας δεχθούμε ως βέβαιο ότι αυτή η επαγγελματική αναγνώριση μοιραία κάποτε θα οδηγήσει και στην αναγνώριση της ακαδημαϊκής ισοτιμίας. Από εκεί και πέρα ποιος εμποδίζει την αυστηρή ρύθμιση των όρων και των προϋποθέσεων εγκατάστασης και λειτουργίας αυτών των σχολείων στην Ελλάδα από άποψη κτιριακή, από άποψη διδακτικού προσωπικού, από άποψη εγκαταστάσεων και εξοπλισμού; Φταίει το Σύνταγμα και το άρθρο 16 που οι κυβερνήσεις δεν βρίσκουν τρόπους να δαμάσουν τα ποικίλα συμφέροντα που αναπτύσσονται γύρω από τις σχολές αυτές. Ας πει η κυβέρνηση τι ρυθμίσεις είναι πρόθυμη να προτείνει και εύκολα εξασφαλίζεται η συμβατότητα των προτάσεών της με το ισχύον Σύνταγμα.
Με δύσκολα βήματα πρέπει να συνεχισθεί η πορεία για κάποια ανόρθωση της ανώτατης παιδείας στον τόπο μας. Χωρίς εντυπωσιασμούς και χωρίς μάταια οράματα, με μιαν επίμονη προσπάθεια κατανίκησης της συντήρησης των κεκτημένων που είχε μοιράσει ο διαβόητος νόμος-πλαίσιο του 1982. Αυτός ο νόμος άλλωστε έδειξε τι κακό μπορούν να κάνουν τα λαϊκίστικα οράματα. Κι όσο για την αναθεώρηση του Συντάγματος, δεν ήταν δα και σπουδαίο όραμα…
Comments