MONIMEΣ ΣTHΛEΣ Hμερομηνία δημοσίευσης: 24-06-07
Μαθήματα πολιτικής από Γκορ
Του Χαριδημου Κ. Τσουκα*
Oσο απλοϊκή είναι η αιτιοκρατική άποψη που αρνείται στους πολιτικούς ηγέτες ανεξάρτητη βούληση για την προώθηση αλλαγών, άλλο τόσο απλοϊκή είναι η βουλησιαρχική αντίληψη που θεωρεί ότι κάθε είδους αλλαγή είναι εφικτή αν υπάρχει η πολιτική βούληση. Και οι δύο απόψεις είναι αφελείς γιατί παραβλέπουν την πολυπλοκότητα της πολιτικής διαδικασίας: στις φιλελεύθερες δημοκρατίες οι πολιτικοί ηγέτες έχουν μεν, λόγω θέσεως, πρωταγωνιστικό ρόλο στην επιλογή των δημόσιων πολιτικών, αλλά οι επιλογές τους δεν λαμβάνουν χώρα στο κενό. Αντιθέτως, οι πολιτικές επιλογές γίνονται μέσα σε ένα ήδη διαμορφωμένο πλαίσιο το οποίο απαρτίζεται από προγενέστερες επιλογές, ιστορικά εμπεδωμένες αντιλήψεις και νοοτροπίες, και αντικρουόμενες ομάδες συμφερόντων.
Για να προβεί μια κυβέρνηση σε ριζοσπαστικές αλλαγές πρέπει να έχει διαμορφωθεί ένα στοιχειώδες έστω διανοητικό πλαίσιο που να καθιστά τις αλλαγές αυτές επιθυμητές ή τουλάχιστον κατανοητές. Η Εργατική κυβέρνηση Γουίλσον π.χ. διεύρυνε σημαντικά τα πολιτικά δικαιώματα στη Βρετανία στη δεκαετία του 1960 (π.χ. δικαιώματα γυναικών, αντιρατσιστική νομοθεσία, αποποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας, κλπ.), αφού είχε ήδη προηγηθεί η κατάλληλη διανοητική ζύμωση στην κοινωνία (συχνά με συγκρουσιακούς όρους). Οι κυβερνητικές πρωτοβουλίες ήταν το επιστέγασμα βαθύτερων διεργασιών αλλαγής νοοτροπιών.
Με άλλα λόγια, οι μεταρρυθμιστικές πολιτικές αποκτούν πειστικότητα όταν έχει προετοιμασθεί η κοινή γνώμη να τις υποδεχθεί. Στις φιλελεύθερες δημοκρατίες, η διαμόρφωση (δηλαδή, η αλλαγή) της κοινής γνώμης δεν είναι αποκλειστικά έργο των κομμάτων. Τα κόμματα είναι κυρίως οργανισμοί που αποβλέπουν στην εξουσία και, κατά συνέπεια, αποφεύγουν να δυσαρεστούν την κρατούσα κοινή γνώμη. Καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης διαδραματίζει η κοινωνία των πολιτών.
Εδώ ακριβώς είναι η σημαντική συμβολή διακεκριμένων προσωπικοτήτων, όπως ο πρώην αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Αλ Γκορ. Η συμβολή του στην ευαισθητοποίηση της παγκόσμιας κοινής γνώμης για τους τεράστιους κινδύνους από την υπερθέρμανση του πλανήτη είναι ανεκτίμητη. Η ταινία του «Μια Ενοχλητική Αλήθεια» σπάει κόκκαλα και αφυπνίζει συνειδήσεις. Είναι ήδη το τρίτο πιο δημοφιλές ντοκιμαντέρ στις ΗΠΑ (με εισπράξεις πάνω από 24 εκατομμύρια δολάρια), έχει κερδίσει πληθώρα διεθνών διακρίσεων (συμπεριλαμβανομένου του Οσκαρ), και έχει γίνει αντικείμενο συχνής αναφοράς από τα ΜΜΕ. Ο Γκορ κατάφερε να καταστήσει το περιβάλλον αντικείμενο καθημερινού προβληματισμού για εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους στον κόσμο. Την αφύπνιση της κοινής γνώμης ακολουθεί σιγά σιγά η ενεργοποίηση των κυβερνήσεων και των επιχειρήσεων.
Η τεράστια απήχηση του περιβαλλοντικού μηνύματος του Γκορ οφείλεται σε πολλούς παράγοντες. Ιδιαίτερα σημαντικοί είναι η χρήση του κατάλληλου μέσου (η ταινία είναι ένα εξόχως δημοφιλές είδος μαζικής ψυχαγωγίας στον εικονοκρατούμενο πολιτισμό), η δυνατότητα εύκολης παγκοσμιοποιημένης επικοινωνίας, η υψηλή αναγνωρισιμότητα και η εγνωσμένη αξιοπιστία του Γκορ σε περιβαλλοντικά θέματα και η επικαιρότητα του θέματος, ιδιαίτερα έπειτα από θεαματικές φυσικές καταστροφές όπως αυτές που επέφερε ο τυφώνας «Κατρίνα» στη Νέα Ορλεάνη το 2005.
Οφείλεται όμως και σε κάτι άλλο: ο Γκορ δεν είναι πλέον επαγγελματίας πολιτικός, είναι απλώς ένας έγκυρος και προβεβλημένος ακτιβιστής. Ως ακτιβιστή, δεν τον ενδιαφέρει να επιβεβαιώσει τις ανεξέταστες πεποιθήσεις της κοινής γνώμης για τη διατήρηση του σύγχρονου ενεργειοβόρου τρόπου ζωής, όσο να αλλάξει την κοινή γνώμη - να της υποδείξει τα όρια των επιλογών της, να τη θέσει ενώπιον των ευθυνών της. Δεν τον ενδιαφέρει να κερδίσει πόντους έναντι πολιτικών αντιπάλων, αλλά να κερδίσει τις καρδιές και τα μυαλά των συμπολιτών του. Μπορεί να λέει την αλήθεια χωρίς να στρογγυλεύει το λόγο του, γιατί δεν ζητά την ψήφο κανενός. Αν ήταν υποψήφιος πρόεδρος (και πολύ περισσότερο πρόεδρος) των ΗΠΑ, ο λόγος του θα ήταν υποχρεωτικά πιο «εξισσοροπητικός», λιγότερο αιχμηρός, αναγκαστικά πιο αντιπροσωπευτικός. Ενας (υποψήφιος) πρόεδρος ή πρωθυπουργός αναμένεται να εκφράζει την κοινωνική συνισταμένη, αποφεύγει να ταυτίζεται με επιμέρους συνιστώσες. Ενας ακτιβιστής, όμως, δεν αποσκοπεί τόσο να εκφράσει όσο να επηρεάσει την κοινή γνώμη.
Ο Αλ Γκορ δεν στρατεύεται με φίλαθλο τρόπο για τη νίκη του κόμματός του στις εκλογές (κι αυτό τον καθιστά περισσότερο αξιόπιστο στην κοινή γνώμη), ούτε έχει θέσει σκοπό της ζωής του να δει την κόρη του πρόεδρο της χώρας του, αλλά κυρίως θέλει να είναι κοινωνικά χρήσιμος. Η πολιτική γι’ αυτόν φαίνεται να είναι κυρίως public service, όχι απλώς εργαλείο για την εξουσία Με τον ακτιβισμό του δεν δίνει μόνο μαθήματα περιβαλλοντικής ευαισθησίας, αλλά και μαθήματα υπεύθυνης δημόσιας συμπεριφοράς.
Το πιθανότερο είναι ότι θα κέρδιζε το χρίσμα του Δημοκρατικού Κόμματος για την προεδρία στις προηγούμενες ή ακόμη και στις επερχόμενες εκλογές. Η προεδρία όμως δεν φαίνεται να είναι αυτοσκοπός γι’ αυτόν. Δείχνει να κατανοεί ότι η πολιτική είναι κάτι παραπάνω από τον αγώνα για την κατάκτηση της εξουσίας. Είναι κυρίως ο διάλογος για τη διαμόρφωση έλλογων αντιλήψεων για τα συλλογικά προβλήματα που μας απασχολούν.
«Το να είσαι πρόεδρος των ΗΠΑ είναι η πιο ισχυρή θέση στον κόσμο», δήλωσε σε πρόσφατη συνέντευξή του ο Αλ Γκορ. «Αλλά ακόμα κι αν είσαι ο πρόεδρος δεν μπορείς να προβείς σε μία ενέργεια εάν ο κόσμος και το Κογκρέσο δεν σε στηρίζει. Κι εγώ ειλικρινά πιστεύω πως ο ρόλος που μπορώ να παίξω και να είμαι πιο χρήσιμος, είναι να αλλάξω τον τρόπο του σκέπτεσθαι των Αμερικανών πολιτών». Πόσοι βετεράνοι πολιτικοί ηγέτες στην Ελλάδα θα έλεγαν κάτι παρόμοιο; πηγή καθημερινή.
* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας είναι καθηγητής Οργανωσιακής Θεωρίας στο ALBA (στην ερευνητική θέση «Γεώργιος Δ. Μαύρος») και στο Πανεπιστήμιο Warwick και διευθυντής του διεθνούς ακαδημαϊκού περιοδικού Organization Studies (htsoukas@alba.edu.gr)
Μαθήματα πολιτικής από Γκορ
Του Χαριδημου Κ. Τσουκα*
Oσο απλοϊκή είναι η αιτιοκρατική άποψη που αρνείται στους πολιτικούς ηγέτες ανεξάρτητη βούληση για την προώθηση αλλαγών, άλλο τόσο απλοϊκή είναι η βουλησιαρχική αντίληψη που θεωρεί ότι κάθε είδους αλλαγή είναι εφικτή αν υπάρχει η πολιτική βούληση. Και οι δύο απόψεις είναι αφελείς γιατί παραβλέπουν την πολυπλοκότητα της πολιτικής διαδικασίας: στις φιλελεύθερες δημοκρατίες οι πολιτικοί ηγέτες έχουν μεν, λόγω θέσεως, πρωταγωνιστικό ρόλο στην επιλογή των δημόσιων πολιτικών, αλλά οι επιλογές τους δεν λαμβάνουν χώρα στο κενό. Αντιθέτως, οι πολιτικές επιλογές γίνονται μέσα σε ένα ήδη διαμορφωμένο πλαίσιο το οποίο απαρτίζεται από προγενέστερες επιλογές, ιστορικά εμπεδωμένες αντιλήψεις και νοοτροπίες, και αντικρουόμενες ομάδες συμφερόντων.
Για να προβεί μια κυβέρνηση σε ριζοσπαστικές αλλαγές πρέπει να έχει διαμορφωθεί ένα στοιχειώδες έστω διανοητικό πλαίσιο που να καθιστά τις αλλαγές αυτές επιθυμητές ή τουλάχιστον κατανοητές. Η Εργατική κυβέρνηση Γουίλσον π.χ. διεύρυνε σημαντικά τα πολιτικά δικαιώματα στη Βρετανία στη δεκαετία του 1960 (π.χ. δικαιώματα γυναικών, αντιρατσιστική νομοθεσία, αποποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας, κλπ.), αφού είχε ήδη προηγηθεί η κατάλληλη διανοητική ζύμωση στην κοινωνία (συχνά με συγκρουσιακούς όρους). Οι κυβερνητικές πρωτοβουλίες ήταν το επιστέγασμα βαθύτερων διεργασιών αλλαγής νοοτροπιών.
Με άλλα λόγια, οι μεταρρυθμιστικές πολιτικές αποκτούν πειστικότητα όταν έχει προετοιμασθεί η κοινή γνώμη να τις υποδεχθεί. Στις φιλελεύθερες δημοκρατίες, η διαμόρφωση (δηλαδή, η αλλαγή) της κοινής γνώμης δεν είναι αποκλειστικά έργο των κομμάτων. Τα κόμματα είναι κυρίως οργανισμοί που αποβλέπουν στην εξουσία και, κατά συνέπεια, αποφεύγουν να δυσαρεστούν την κρατούσα κοινή γνώμη. Καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης διαδραματίζει η κοινωνία των πολιτών.
Εδώ ακριβώς είναι η σημαντική συμβολή διακεκριμένων προσωπικοτήτων, όπως ο πρώην αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Αλ Γκορ. Η συμβολή του στην ευαισθητοποίηση της παγκόσμιας κοινής γνώμης για τους τεράστιους κινδύνους από την υπερθέρμανση του πλανήτη είναι ανεκτίμητη. Η ταινία του «Μια Ενοχλητική Αλήθεια» σπάει κόκκαλα και αφυπνίζει συνειδήσεις. Είναι ήδη το τρίτο πιο δημοφιλές ντοκιμαντέρ στις ΗΠΑ (με εισπράξεις πάνω από 24 εκατομμύρια δολάρια), έχει κερδίσει πληθώρα διεθνών διακρίσεων (συμπεριλαμβανομένου του Οσκαρ), και έχει γίνει αντικείμενο συχνής αναφοράς από τα ΜΜΕ. Ο Γκορ κατάφερε να καταστήσει το περιβάλλον αντικείμενο καθημερινού προβληματισμού για εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους στον κόσμο. Την αφύπνιση της κοινής γνώμης ακολουθεί σιγά σιγά η ενεργοποίηση των κυβερνήσεων και των επιχειρήσεων.
Η τεράστια απήχηση του περιβαλλοντικού μηνύματος του Γκορ οφείλεται σε πολλούς παράγοντες. Ιδιαίτερα σημαντικοί είναι η χρήση του κατάλληλου μέσου (η ταινία είναι ένα εξόχως δημοφιλές είδος μαζικής ψυχαγωγίας στον εικονοκρατούμενο πολιτισμό), η δυνατότητα εύκολης παγκοσμιοποιημένης επικοινωνίας, η υψηλή αναγνωρισιμότητα και η εγνωσμένη αξιοπιστία του Γκορ σε περιβαλλοντικά θέματα και η επικαιρότητα του θέματος, ιδιαίτερα έπειτα από θεαματικές φυσικές καταστροφές όπως αυτές που επέφερε ο τυφώνας «Κατρίνα» στη Νέα Ορλεάνη το 2005.
Οφείλεται όμως και σε κάτι άλλο: ο Γκορ δεν είναι πλέον επαγγελματίας πολιτικός, είναι απλώς ένας έγκυρος και προβεβλημένος ακτιβιστής. Ως ακτιβιστή, δεν τον ενδιαφέρει να επιβεβαιώσει τις ανεξέταστες πεποιθήσεις της κοινής γνώμης για τη διατήρηση του σύγχρονου ενεργειοβόρου τρόπου ζωής, όσο να αλλάξει την κοινή γνώμη - να της υποδείξει τα όρια των επιλογών της, να τη θέσει ενώπιον των ευθυνών της. Δεν τον ενδιαφέρει να κερδίσει πόντους έναντι πολιτικών αντιπάλων, αλλά να κερδίσει τις καρδιές και τα μυαλά των συμπολιτών του. Μπορεί να λέει την αλήθεια χωρίς να στρογγυλεύει το λόγο του, γιατί δεν ζητά την ψήφο κανενός. Αν ήταν υποψήφιος πρόεδρος (και πολύ περισσότερο πρόεδρος) των ΗΠΑ, ο λόγος του θα ήταν υποχρεωτικά πιο «εξισσοροπητικός», λιγότερο αιχμηρός, αναγκαστικά πιο αντιπροσωπευτικός. Ενας (υποψήφιος) πρόεδρος ή πρωθυπουργός αναμένεται να εκφράζει την κοινωνική συνισταμένη, αποφεύγει να ταυτίζεται με επιμέρους συνιστώσες. Ενας ακτιβιστής, όμως, δεν αποσκοπεί τόσο να εκφράσει όσο να επηρεάσει την κοινή γνώμη.
Ο Αλ Γκορ δεν στρατεύεται με φίλαθλο τρόπο για τη νίκη του κόμματός του στις εκλογές (κι αυτό τον καθιστά περισσότερο αξιόπιστο στην κοινή γνώμη), ούτε έχει θέσει σκοπό της ζωής του να δει την κόρη του πρόεδρο της χώρας του, αλλά κυρίως θέλει να είναι κοινωνικά χρήσιμος. Η πολιτική γι’ αυτόν φαίνεται να είναι κυρίως public service, όχι απλώς εργαλείο για την εξουσία Με τον ακτιβισμό του δεν δίνει μόνο μαθήματα περιβαλλοντικής ευαισθησίας, αλλά και μαθήματα υπεύθυνης δημόσιας συμπεριφοράς.
Το πιθανότερο είναι ότι θα κέρδιζε το χρίσμα του Δημοκρατικού Κόμματος για την προεδρία στις προηγούμενες ή ακόμη και στις επερχόμενες εκλογές. Η προεδρία όμως δεν φαίνεται να είναι αυτοσκοπός γι’ αυτόν. Δείχνει να κατανοεί ότι η πολιτική είναι κάτι παραπάνω από τον αγώνα για την κατάκτηση της εξουσίας. Είναι κυρίως ο διάλογος για τη διαμόρφωση έλλογων αντιλήψεων για τα συλλογικά προβλήματα που μας απασχολούν.
«Το να είσαι πρόεδρος των ΗΠΑ είναι η πιο ισχυρή θέση στον κόσμο», δήλωσε σε πρόσφατη συνέντευξή του ο Αλ Γκορ. «Αλλά ακόμα κι αν είσαι ο πρόεδρος δεν μπορείς να προβείς σε μία ενέργεια εάν ο κόσμος και το Κογκρέσο δεν σε στηρίζει. Κι εγώ ειλικρινά πιστεύω πως ο ρόλος που μπορώ να παίξω και να είμαι πιο χρήσιμος, είναι να αλλάξω τον τρόπο του σκέπτεσθαι των Αμερικανών πολιτών». Πόσοι βετεράνοι πολιτικοί ηγέτες στην Ελλάδα θα έλεγαν κάτι παρόμοιο; πηγή καθημερινή.
* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας είναι καθηγητής Οργανωσιακής Θεωρίας στο ALBA (στην ερευνητική θέση «Γεώργιος Δ. Μαύρος») και στο Πανεπιστήμιο Warwick και διευθυντής του διεθνούς ακαδημαϊκού περιοδικού Organization Studies (htsoukas@alba.edu.gr)
Comments