καθημερινη. Hμερομηνία δημοσίευσης: 01-07-07
Απορίες ενός ανιστόρητου
Του Χριστου Ζουραρι*
Εδώ και αρκετούς μήνες, αντιμέτωπη με τη γενική κατακραυγή που προκάλεσε η εισαγωγή στα σχολεία του νέου βιβλίου Ιστορίας της ΣΤ΄ Δημοτικού, η υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων αρκείται στη μονότονη επανάληψη της ίδιας βαρύγδουπης δήλωσης: «Το βιβλίο είναι επιστημονική υπόθεση, δεν είναι πολιτικό ζήτημα με το οποίο ορισμένοι παίζουν».
Αυτή τη δήλωση προτίθεμαι να σχολιάσω και όχι το ίδιο το βιβλίο, την ανάγνωση του οποίου ομολογώ ότι δεν κατόρθωσα να ολοκληρώσω, νικημένος από ένα γλυκό αίσθημα υπνηλίας. Υπενθυμίζω, μόνο, ότι σε σχέση με το βιβλίο αυτό επικρατεί πλήρης και ακατάλλακτη διχοστασία. Οι μεν επικριτές του ισχυρίζονται ότι παραποιεί σκόπιμα και συστηματικά την ελληνική Ιστορία με απώτερο στόχο να αποδομηθεί η έννοια και η ταυτότητα του ελληνικού έθνους, οι δε υποστηρικτές του δηλώνουν ότι, επιτέλους, καταρρίπτονται μύθοι, στερεότυπα και εθνικιστικές αγκυλώσεις που, εδώ και πολλές δεκαετίες, συσκοτίζουν την ιστορική αλήθεια.
Και πώς θα αντιμετωπίσει η κ. υπουργός το αδιέξοδο που προέκυψε; Θα καταφύγει –κατά δήλωσίν της– στην κρίση των επιστημόνων διότι, προφανώς, μόνο αυτοί νομιμοποιούνται να αποφανθούν για τη μία και μοναδική ιστορική αλήθεια.
Εξ όσων γνωρίζω, επιστήμονες είναι αυτοί που μας διαβεβαιώνουν εδώ και 150 χρόνια για την «επί τρισχίλια έτη παραμονή του ελληνικού έθνους επί της ιστορικής του κόσμου σκηνής» (Κ. Παπαρρηγόπουλος) και εξίσου επιστήμονες (εικάζω) είναι αυτοί που μας συνετίζουν, ισχυριζόμενοι ότι «το ελληνικό έθνος συγκροτείται σταδιακά ανάμεσα στο 1770 και το 1820 από μερίδες τριών εθνοπολιτισμικών κοινοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, υπό την ιδεολογική ηγεμονία του διαφωτισμού (Χ. Αθανασιάδης – από την επιστημονική άποψη του οποίου συνάγω a contrario ότι προ του 1770 κατοικούσαν σε αυτόν τον τόπο (Ελλάδα;) πιγκουίνοι, εμφορούμενοι από ένα εδραίο αίσθημα «πιγκουινότητας».
Επιστήμονες, επίσης, είναι όσοι θεωρούν την Εκκλησία «την κατευθυντήρια δύναμη του Εθνους, επικεφαλής της εθνικής αντίστασης» (Ν. Σβορώνος) και επιστήμονες είναι, βέβαια, όσοι αποφαίνονται αμετάκλητα για τον σκοταδιστικό, αντιφιλελεύθερο και υποτελή έναντι της οθωμανικής εξουσίας ρόλο της Εκκλησίας. Και ούτω καθ’ εξής, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει μία τουλάχιστον πτυχή της νεότερης ελληνικής ιστορίας για την οποία να διαπιστώνεται μια στοιχειώδης ομοφωνία.
Αν κάτι μπορούμε να συναγάγουμε από αυτή την κακοφωνία είναι μια επώδυνη αλήθεια, που αφορά όχι την ιστορία μας, αλλά την Ιστορία - Επιστήμη. Μία αλήθεια που όλοι γνωρίζουν και όλοι επιμελώς αποσιωπούν.
Φαίνεται, λοιπόν, ότι τα θεμέλια της αντικειμενικότητας της Ιστορίας δεν είναι τόσο γερά ή, για να το πούμε διαφορετικά, ότι η αφήγηση της Ιστορίας δεν είναι και τόσο αθώα. Κάθε ανάγνωση και ερμηνεία του παρελθόντος –έργο ήδη δυσχερέστατο καθ’ εαυτό– επηρεάζεται αναπόφευκτα από τις προκαταλήψεις του ερευνητή και από την ιδεολογική του σκευή. Πρόκειται για τις γνωστές και εγγενείς αδυναμίες αυτής της οιονεί επιστήμης, οι οποίες επιτάθηκαν αφ’ ης στιγμής η Ιστορία έπαυσε να αρκείται στην απλή καταγραφή των γεγονότων και ανοίχθηκε στην περιπέτεια της εξιχνίασης των «συνόλων», της «μεγάλης ιστορικής διάρκειας» και των νοοτροπιών του παρελθόντος.
Μήπως, λοιπόν, η κ. υπουργός θα έπρεπε να μετριάσει την εμπιστοσύνη που τρέφει προς την επιστημοσύνη των ιστορικών και να σκεφθεί –προκειμένου να αποφασίσει επί του πρακτέου– αυτό που ο σοφός F. Βraudel δεν έπαυε να επαναλαμβάνει προς τους φοιτητές του; Οτι δηλαδή, –παρά την εναγώνια αναζήτηση της αντικειμενικής αλήθειας– «η Ιστορία είναι, εν τέλει, ένα λογοτεχνικό είδος» και ότι «οι ιστορικοί είναι σκηνοθέτες· το να δραματοποιούμε το παρελθόν είναι ένα θεμιτό τέχνασμα»!
Αυτά, ως προς την Ιστορία - Επιστήμη. Είναι, όμως, έργο επιστήμης, το σχολικό εγχειρίδιο, η Ιστορία που διδάσκεται στα σχολεία; Ολοι γνωρίζουμε ότι προϋπόθεση του κύρους κάθε επιστημονικού έργου και εν προκειμένω ενός βιβλίου Ιστορίας είναι η ελευθερία της έρευνας. Τι σόι, όμως, επιστημονική ελευθερία διαθέτει ο συγγραφέας ενός σχολικού εγχειριδίου όταν, το μεν Σύνταγμα του επιβάλλει να μεριμνά για την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης των μαθητών, οι δε νόμοι τον υποχρεώνουν να συμμορφώνεται σε λεπτομερείς και ασφυκτικές οδηγίες του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και του Διαθεματικού Ενιαίου Πλαισίου Προγράμματος Σπουδών Ιστορίας (ΔΕΠΠΣΙ);
Ολα αυτά, φυσικά, μόνον Επιστήμη δεν συνιστούν. Μήπως, λοιπόν, πρέπει να παραδεχθούμε –και μαζί με μας και η κ. υπουργός– ότι σε αντίθεση με την Ιστορία που καλλιεργείται ελεύθερα στα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα, το σχολικό εγχειρίδιο υπηρετεί και άλλους σκοπούς, μη επιστημονικούς; Μήπως το σχολικό εγχειρίδιο είναι ένα υβρίδιο, που χρησιμοποιεί την Επιστήμη για να υπηρετήσει σκοπιμότητες εθνικοπολιτικές, αυτές που υπαγορεύουν το Σύνταγμα και οι νόμοι;
Μάλλον περί αυτού πρόκειται. Και αν η αντίληψη αυτή ηχεί ως υπεράγαν «στρατευμένη», ακόμη και «ολοκληρωτική», το κακό δεν πρέπει να το καταλογίσουμε στον ενδημούντα, δήθεν, στην Ελλάδα σκοταδισμό. Ολα τα «πεπολιτισμένα» κράτη αυτό ακριβώς επιδιώκουν. Τοποθετούν τη διδασκαλία της Ιστορίας και το περιεχόμενο των σχολικών βιβλίων στον πυρήνα της κρατικής πολιτικής και τα υποβάλλουν στον αυστηρό έλεγχο των αρμοδίων πολιτειακών οργάνων. Δίνοντας έμφαση στις «μεγάλες» και ηρωικές στιγμές της Ιστορίας τους, στις υψηλές επιδόσεις του πολιτισμού τους και στις παραδόσεις του λαού τους, τα κράτη φιλοδοξούν να εμφυσήσουν στους μαθητές φρόνημα συλλογικότητας, αίσθηση ιστορικής διάρκειας και πεποίθηση εθνικής ταυτότητας.
Συμπέρασμα: Τις πολλές ανακρίβειες, τις παραλείψεις και τις αντιφάσεις του βιβλίου της ΣΤ΄ Δημοτικού έχει ήδη επισημάνει η Ακαδημία Αθηνών. Απόκειται, πλέον, στην κ. υπουργό να αποφασίσει αν τα όσα απερίγραπτα γράφονται (ή παρασιωπώνται) στο διαβόητο βιβλίο υπηρετούν τους στόχους που έχει θέσει η έννομη τάξη μας. Είναι μια απόφαση αμιγώς πολιτική με την οποία ο γράφων –καίτοι απροσδιόνυσος περί την Επιστήμη της Ιστορίας– πιστεύει ότι δικαιούται να «παίζει».
* Ο κ. Χρίστος Ζουράρις είναι δικηγόρος.
Απορίες ενός ανιστόρητου
Του Χριστου Ζουραρι*
Εδώ και αρκετούς μήνες, αντιμέτωπη με τη γενική κατακραυγή που προκάλεσε η εισαγωγή στα σχολεία του νέου βιβλίου Ιστορίας της ΣΤ΄ Δημοτικού, η υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων αρκείται στη μονότονη επανάληψη της ίδιας βαρύγδουπης δήλωσης: «Το βιβλίο είναι επιστημονική υπόθεση, δεν είναι πολιτικό ζήτημα με το οποίο ορισμένοι παίζουν».
Αυτή τη δήλωση προτίθεμαι να σχολιάσω και όχι το ίδιο το βιβλίο, την ανάγνωση του οποίου ομολογώ ότι δεν κατόρθωσα να ολοκληρώσω, νικημένος από ένα γλυκό αίσθημα υπνηλίας. Υπενθυμίζω, μόνο, ότι σε σχέση με το βιβλίο αυτό επικρατεί πλήρης και ακατάλλακτη διχοστασία. Οι μεν επικριτές του ισχυρίζονται ότι παραποιεί σκόπιμα και συστηματικά την ελληνική Ιστορία με απώτερο στόχο να αποδομηθεί η έννοια και η ταυτότητα του ελληνικού έθνους, οι δε υποστηρικτές του δηλώνουν ότι, επιτέλους, καταρρίπτονται μύθοι, στερεότυπα και εθνικιστικές αγκυλώσεις που, εδώ και πολλές δεκαετίες, συσκοτίζουν την ιστορική αλήθεια.
Και πώς θα αντιμετωπίσει η κ. υπουργός το αδιέξοδο που προέκυψε; Θα καταφύγει –κατά δήλωσίν της– στην κρίση των επιστημόνων διότι, προφανώς, μόνο αυτοί νομιμοποιούνται να αποφανθούν για τη μία και μοναδική ιστορική αλήθεια.
Εξ όσων γνωρίζω, επιστήμονες είναι αυτοί που μας διαβεβαιώνουν εδώ και 150 χρόνια για την «επί τρισχίλια έτη παραμονή του ελληνικού έθνους επί της ιστορικής του κόσμου σκηνής» (Κ. Παπαρρηγόπουλος) και εξίσου επιστήμονες (εικάζω) είναι αυτοί που μας συνετίζουν, ισχυριζόμενοι ότι «το ελληνικό έθνος συγκροτείται σταδιακά ανάμεσα στο 1770 και το 1820 από μερίδες τριών εθνοπολιτισμικών κοινοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, υπό την ιδεολογική ηγεμονία του διαφωτισμού (Χ. Αθανασιάδης – από την επιστημονική άποψη του οποίου συνάγω a contrario ότι προ του 1770 κατοικούσαν σε αυτόν τον τόπο (Ελλάδα;) πιγκουίνοι, εμφορούμενοι από ένα εδραίο αίσθημα «πιγκουινότητας».
Επιστήμονες, επίσης, είναι όσοι θεωρούν την Εκκλησία «την κατευθυντήρια δύναμη του Εθνους, επικεφαλής της εθνικής αντίστασης» (Ν. Σβορώνος) και επιστήμονες είναι, βέβαια, όσοι αποφαίνονται αμετάκλητα για τον σκοταδιστικό, αντιφιλελεύθερο και υποτελή έναντι της οθωμανικής εξουσίας ρόλο της Εκκλησίας. Και ούτω καθ’ εξής, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει μία τουλάχιστον πτυχή της νεότερης ελληνικής ιστορίας για την οποία να διαπιστώνεται μια στοιχειώδης ομοφωνία.
Αν κάτι μπορούμε να συναγάγουμε από αυτή την κακοφωνία είναι μια επώδυνη αλήθεια, που αφορά όχι την ιστορία μας, αλλά την Ιστορία - Επιστήμη. Μία αλήθεια που όλοι γνωρίζουν και όλοι επιμελώς αποσιωπούν.
Φαίνεται, λοιπόν, ότι τα θεμέλια της αντικειμενικότητας της Ιστορίας δεν είναι τόσο γερά ή, για να το πούμε διαφορετικά, ότι η αφήγηση της Ιστορίας δεν είναι και τόσο αθώα. Κάθε ανάγνωση και ερμηνεία του παρελθόντος –έργο ήδη δυσχερέστατο καθ’ εαυτό– επηρεάζεται αναπόφευκτα από τις προκαταλήψεις του ερευνητή και από την ιδεολογική του σκευή. Πρόκειται για τις γνωστές και εγγενείς αδυναμίες αυτής της οιονεί επιστήμης, οι οποίες επιτάθηκαν αφ’ ης στιγμής η Ιστορία έπαυσε να αρκείται στην απλή καταγραφή των γεγονότων και ανοίχθηκε στην περιπέτεια της εξιχνίασης των «συνόλων», της «μεγάλης ιστορικής διάρκειας» και των νοοτροπιών του παρελθόντος.
Μήπως, λοιπόν, η κ. υπουργός θα έπρεπε να μετριάσει την εμπιστοσύνη που τρέφει προς την επιστημοσύνη των ιστορικών και να σκεφθεί –προκειμένου να αποφασίσει επί του πρακτέου– αυτό που ο σοφός F. Βraudel δεν έπαυε να επαναλαμβάνει προς τους φοιτητές του; Οτι δηλαδή, –παρά την εναγώνια αναζήτηση της αντικειμενικής αλήθειας– «η Ιστορία είναι, εν τέλει, ένα λογοτεχνικό είδος» και ότι «οι ιστορικοί είναι σκηνοθέτες· το να δραματοποιούμε το παρελθόν είναι ένα θεμιτό τέχνασμα»!
Αυτά, ως προς την Ιστορία - Επιστήμη. Είναι, όμως, έργο επιστήμης, το σχολικό εγχειρίδιο, η Ιστορία που διδάσκεται στα σχολεία; Ολοι γνωρίζουμε ότι προϋπόθεση του κύρους κάθε επιστημονικού έργου και εν προκειμένω ενός βιβλίου Ιστορίας είναι η ελευθερία της έρευνας. Τι σόι, όμως, επιστημονική ελευθερία διαθέτει ο συγγραφέας ενός σχολικού εγχειριδίου όταν, το μεν Σύνταγμα του επιβάλλει να μεριμνά για την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης των μαθητών, οι δε νόμοι τον υποχρεώνουν να συμμορφώνεται σε λεπτομερείς και ασφυκτικές οδηγίες του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και του Διαθεματικού Ενιαίου Πλαισίου Προγράμματος Σπουδών Ιστορίας (ΔΕΠΠΣΙ);
Ολα αυτά, φυσικά, μόνον Επιστήμη δεν συνιστούν. Μήπως, λοιπόν, πρέπει να παραδεχθούμε –και μαζί με μας και η κ. υπουργός– ότι σε αντίθεση με την Ιστορία που καλλιεργείται ελεύθερα στα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα, το σχολικό εγχειρίδιο υπηρετεί και άλλους σκοπούς, μη επιστημονικούς; Μήπως το σχολικό εγχειρίδιο είναι ένα υβρίδιο, που χρησιμοποιεί την Επιστήμη για να υπηρετήσει σκοπιμότητες εθνικοπολιτικές, αυτές που υπαγορεύουν το Σύνταγμα και οι νόμοι;
Μάλλον περί αυτού πρόκειται. Και αν η αντίληψη αυτή ηχεί ως υπεράγαν «στρατευμένη», ακόμη και «ολοκληρωτική», το κακό δεν πρέπει να το καταλογίσουμε στον ενδημούντα, δήθεν, στην Ελλάδα σκοταδισμό. Ολα τα «πεπολιτισμένα» κράτη αυτό ακριβώς επιδιώκουν. Τοποθετούν τη διδασκαλία της Ιστορίας και το περιεχόμενο των σχολικών βιβλίων στον πυρήνα της κρατικής πολιτικής και τα υποβάλλουν στον αυστηρό έλεγχο των αρμοδίων πολιτειακών οργάνων. Δίνοντας έμφαση στις «μεγάλες» και ηρωικές στιγμές της Ιστορίας τους, στις υψηλές επιδόσεις του πολιτισμού τους και στις παραδόσεις του λαού τους, τα κράτη φιλοδοξούν να εμφυσήσουν στους μαθητές φρόνημα συλλογικότητας, αίσθηση ιστορικής διάρκειας και πεποίθηση εθνικής ταυτότητας.
Συμπέρασμα: Τις πολλές ανακρίβειες, τις παραλείψεις και τις αντιφάσεις του βιβλίου της ΣΤ΄ Δημοτικού έχει ήδη επισημάνει η Ακαδημία Αθηνών. Απόκειται, πλέον, στην κ. υπουργό να αποφασίσει αν τα όσα απερίγραπτα γράφονται (ή παρασιωπώνται) στο διαβόητο βιβλίο υπηρετούν τους στόχους που έχει θέσει η έννομη τάξη μας. Είναι μια απόφαση αμιγώς πολιτική με την οποία ο γράφων –καίτοι απροσδιόνυσος περί την Επιστήμη της Ιστορίας– πιστεύει ότι δικαιούται να «παίζει».
* Ο κ. Χρίστος Ζουράρις είναι δικηγόρος.
Comments