Οι ατέρμονες μεταλλάξεις του καπιταλισμού

Του Νικου Νικολαου

Τα τελευταία είκοσι χρόνια ζούμε όντως συγκλονιστικές μεταλλάξεις του καπιταλισμού, αυτού του υπεραιωνόβιου οικονομικού συστήματος, που μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης το 1991, είναι πια παγκόσμιο και ρυθμίζει κυρίαρχα τη ζωή και τη μοίρα των 6,5 δισεκατομμυρίων κατοίκων του πλανήτη μας. Στη μακραίωνη πορεία του στον χρόνο το σύστημα αυτό ανέπτυξε, με πρωτόγνωρη ορμή, τις παραγωγικές δυνάμεις της οικονομίας που είχε εγκλωβίσει η φεουδαρχία και χάρισε ευημερία σε πολλούς πληθυσμούς και λαούς χωρίς, όμως, να βγάλει από την πείνα και τη δυστυχία τον Τρίτο Κόσμο.

Ο καπιταλισμός γνώρισε περιόδους ακμής, αλλά και παρακμής, προκάλεσε παγκόσμιους πολέμους, αλλά άντεξε σε όλες τις κυκλικές κρίσεις που γεννά το σύστημα. Από όλες, όμως, αυτές, μηδέ του μεγάλου κραχ του 1929 εξαιρουμένου, βγήκε ανανεωμένος, πιο δυνατός και προπαντός με νέες ιδέες και εργαλεία για την αντιμετώπιση των εγγενών διαταραχών που προκαλούν κάθε φορά οι ανεξέλεγκτες δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης. Η μεγαλύτερη δοκιμασία, πάντως, του συστήματος προέκυψε το 1917, όταν αμφισβητήθηκε στην κοινωνία και προπαντός στην εργατική τάξη από την επανάσταση των μπολσεβίκων της Ρωσίας. Κατάφερε, όμως, τελικά, να τη νικήσει και αυτή το 1991 και την κέρδισε καθαρά όχι μόνο σε επίπεδο δημοκρατίας, αλλά στο προνομιακό πεδίο της οικονομίας, αποδεικνύοντας στην πράξη ότι ο καπιταλισμός, δηλαδή η αγορά και η ιδιωτική πρωτοβουλία, έχοντας υψηλότερη ανταγωνιστικότητα έναντι του κομμουνισμού, εγγυώνται την πρόοδο και ευημερία των πολιτών.

Τα τελευταία 20 χρόνια όμως το σύστημα άρχισε να παρουσιάζει φαινόμενα αποσύνθεσης, ιδιαίτερα στη μητρόπολη του καπιταλισμού, τις Ηνωμένες Πολιτείες. Τα εκφυλιστικά αυτά φαινόμενα, όπως συμφωνούν όλοι οι αναλυτές, προκλήθηκαν από τη μονοδιάστατη στροφή του συστήματος στον νεοφιλελευθερισμό, ο οποίος με τον δογματισμό θρησκείας αξίωσε και επέτυχε να εξαφανίσει τον ρυθμιστικό ρόλο του κράτους με την κατάργηση όλων των συστημάτων ελέγχου των αγορών. Η σοσιαλδημοκρατία, που συνέδεσε την πολιτική της ηγεμονία με την ακμή του καπιταλισμού, βρέθηκε κατηγορούμενη.

Τα τελευταία συγκλονιστικά γεγονότα όμως στις ΗΠΑ, με την ουσιαστική κρατικοποίηση των επενδυτικών τραπεζών, ίσως θέτουν οριστικά τέλος στους τυχοδιωκτισμούς του συστήματος. Η φούσκα της Νέας Οικονομίας που έσκασε το 2001 με την κατάρρευση του Nasdaq και η φούσκα των επενδυτικών τραπεζών που σκάει τώρα πείθει ότι το σύστημα του καπιταλισμού επανέρχεται σε μια σοφή ισορροπία, που συνδυάζει το κέρδος του κεφαλαίου με την κρατική προστασία στον επενδυτή, τον καταναλωτή κ.λπ. Οπως πολύ σωστά είπε στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ο διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος κ. Γ. Προβόπουλος ζούμε τώρα έναν μετασχηματισμό του συστήματος, που οδηγεί σε νέα ισορροπία.