επιλογές .....κεφαλονίτικα ανέκδοτα

«Απαθανάτισα το όραμα της ρώσικης πρωτοπορίας» Ο Βρετανός φωτογράφος Richard Pare στη Θεσσαλονίκη Συνέντευξη στη Μαργαριτα Πουρναρα «Οι δρόμοι θα ’ναι τα πινέλα μας, και οι πλατείες, οι παλέτες μας», έλεγε ο Μαγιακόφκσι περιγράφοντας τον ακατανίκητο πόθο των επαναστατημένων Ρώσων να φτιάξουν τη νέα σοβιετική κοινωνία. Οι αρχιτέκτονες μαζί με τους καλλιτέχνες αφουγκράστηκαν τον παλμό των αλλαγών: από το 1922 μέχρι και το 1932, μια μικρή ομάδα οραματιστών όπως ο Μέλνικοφ μαζί με σπουδαίους αρχιτέκτονες της Δύσης, όπως ο Λε Κορμπιζιέ, έφτιαξαν έναν μεγάλο αριθμό κτιρίων, τόσο πρωτοποριακών που έμοιαζαν να έχουν προσεδαφιστεί από το Διάστημα. Από την Μόσχα μέχρι το Μπακού, η στιβαρότητα των τσαρικών οικοδομημάτων έδωσε γρήγορα τη θέση της σε κελύφη με ασύμμετρες φόρμες, κυκλικά μοτίβα, διαφάνεια με μεγάλες γυάλινες επιφάνειες (το γκλάσνοστ άρχισε πριν από τον Γκορμπατσόφ!), μια αίσθηση αιθέριας ελαφρύτητας και ευζωίας. Αλλωστε, το όνειρο της κοινοβιακής ζωής, της αρμονικής συμβίωσης των μπολσεβίκων, απείχε μόνο μια ανάσα. Ετσι τουλάχιστον πίστευαν τότε. Η κυριαρχία του Στάλιν έφερε το άδοξο τέλος της ρωσικής πρωτοπορίας. Οι καλλιτέχνες βρέθηκαν υπό άγριο διωγμό και τα έργα τους εξαφανίστηκαν από το προσκήνιο. Τα κτίρια παρέμειναν ως ενοχλητική υπόμνηση μιας εποχής που κανείς δεν ήθελε να θυμάται. Ηταν δύσκολο να εξαλειφθούν από τον αστικό ιστό αλλά σκεπάστηκαν από τη λήθη και παραδόθηκαν στη φθορά. Από το 1993 μέχρι σήμερα, ο Βρετανός φωτογράφος Richard Pare έχει κάνει δεκάδες ταξίδια σε ολόκληρη την επικράτεια της τέως Σοβιετικής Ενωσης. Εχει απαθανατίσει πάνω από 120 κτίρια σε πολύ δύσκολες συνθήκες καθώς η πρόσβαση (ιδιαίτερα στα κυβερνητικά οικοδομήματα) ήταν δύσκολη. Ενα μέρος της δουλειάς του παρουσιάστηκε το 2007 σε μια έκθεση στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, ενώ πρόσφατα μεταφέρθηκε και στη Μονή Λαζαριστών στη Θεσσαλονίκη, όπου εμπλουτίστηκε και με ζωγραφικά έργα καλλιτεχνών από τη συλλογή Κωστάκη. Είναι μία σημαντική πρωτοβουλία του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, που διοργάνωσε το περασμένο Σαββατοκύριακο και μια σχετική ημερίδα για την αρχιτεκτονική και την τέχνη της ρωσικής πρωτοπορίας. Η «Κ» συνομίλησε με τον Pare στη συμπρωτεύουσα, για την συναρπαστική φωτογραφική του οδύσσεια που έφερε στο φως –ως σωστική ανασκαφή– την σπουδαία αρχιτεκτονική κληρονομιά του μοντερνισμού, λίγο πριν καταρρεύσει. Ορισμένα από τα κτίρια δεν είναι σε καθόλου καλή κατάσταση, ενώ κάποια άλλα όπως το διάσημο γκαράζ που έχει σχεδιάσει ο Μέλνικοφ, αγοράστηκε από την αγαπημένη του μεγιστάνα Ρόμαν Αμπραμόβιτς για να μετατραπεί σε γκαλερί. Πρώτα ερεθίσματα — Πώς αναπτύξατε ενδιαφέρον για την ρωσική πρωτοπορία; — Οταν ήμουν μαθητής και μέλος της εκκλησιαστικής χορωδίας, άκουγα για ώρες ολόκληρες τα κηρύγματα του πρεσβύτερου του Καντέρμπουρι, σοσιαλιστή και μεγάλου οπαδού του καθεστώτος. Είχε εξαπατηθεί από τους σταλινιστές, αλλά οι λόγοι του για την κατασκευή φουγάρων σε πέντε μέρες έμειναν χαραγμένοι στη μνήμη μου. — Οι φωτογραφίες σας είναι σαν να συγκεντρώνουν ξανά τα ξεχασμένα κομμάτια ενός παζλ. Αυτός ήταν ο σκοπός σας; — Κάθε φορά που πήγαινα σε ομιλίες ή εκθέσεις για τον μοντερνισμό και την αρχιτεκτονική, οι Ρώσοι είτε απουσίαζαν είτε είχαν ένα πολύ μικρό κομμάτι. Ως φωτογράφος και επιμελητής εκθέσεων φωτογραφίας ένιωθα ότι αυτή η υποεκπροσώπηση τους αδικούσε ιδιαίτερα. Επρεπε να διορθωθεί. Οταν η δουλειά μου άρχισε να γίνεται γνωστή, τότε συνειδητοποίησαν πολλοί πόσο σπουδαία ήταν η συμβολή των Ρώσων σε αυτό το κεφάλαιο της αρχιτεκτονικής ιστορίας. Ηθελα με κάποιο τρόπο να αναβιώσω την ατμόσφαιρα αλλά και το όραμα των αρχιτεκτόνων που είχαν εμπνευσθεί από τη φλόγα της επανάστασης. Χάρηκα που είδα τα οικοδομήματα αυτά με τα μάτια μου. Εκπέμπουν ακόμα αφάνταστη ενέργεια. Κάποια καταρρέουν ή έχουν ήδη χαθεί. Είναι ένας αγώνας ενάντια στον χρόνο. — Τι γνωρίζατε για τη Ρωσία πριν πάτε; — Είχα όλες τις προκαταλήψεις του Δυτικού επισκέπτη. Οταν την πρωτοεπισκέφθηκα ανακάλυψα όχι μόνο υπέροχα κτίρια αλλά και καταπληκτικούς ανθρώπους που με βοήθησαν ιδιαίτερα να κάνω τη δουλειά μου. Αλλιώς θα ήταν αδύνατον, δεδομένου ότι δεν μιλάω ρωσικά. — Στην ΕΣΣΔ, πώς αντιμετώπιζαν αυτά τα κτίρια; — Σχεδόν σαν να ήταν αόρατα. Μέχρι πρόσφατα κανείς δεν αναρωτιόταν γιατί είναι τόσο διαφορετικά από τα υπόλοιπα. Η πρωτοπορία ήταν ένα θέμα ταμπού για δεκαετίες ολόκληρες λόγω των διωγμών. Αν σε κατηγορούσαν για κονστρουκτιβιστή, πήγαινες στο απόσπασμα. Μετά την Περεστρόικα, τα πράγματα αλλαξαν αλλά και πάλι δεν υπήρχαν οι οικονομικοί πόροι ούτε για να συντηρηθούν ούτε για να αναδειχθούν. Ελλειψη πρόσβασης — Ποιες είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίσατε; — Η έλλειψη πρόσβασης. Σε πολλές περιπτώσεις προσπαθούσα χρόνια να εξασφαλίσω την άδεια να μπω σε ένα κτίριο και να φωτογραφίσω το εσωτερικό του. Η άδεια που μου έδιναν ήταν για μια ώρα. Φανταστείτε να πρέπει να φωτογραφίσεις με καιρό βροχερό ή με έναν φρουρό που να σε ακολουθεί παντού και να σου υπενθυμίζει ότι έχεις μόνο τόσα λεπτά στη διάθεσή σου. Και να είναι η μοναδική ευκαιρία της ζωής σου να αποτυπώσεις με τον φακό σου ένα υπεροχο κτίριο. — Πού βρισκονται τα κτίρια που φωτογραφήσατε; — Στη Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη αλλά και σε κάθε πόλη όπου το καθεστώς ήθελε να κάνει αισθητή την παρουσία του, όπως το Μπακού που είχε πετρέλαια. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πολλά από τα κτίρια ήταν για εργοστασιακή χρήση ή κυβερνητικές υπηρεσίες. — Πώς αισθανόσασταν όταν βλέπατε τους εξαθλιωμένους ενοίκους των κτιρίων αυτών; — Ηταν τυχεροί διότι είχαν στέγη. Ο ρωσικός λαός έχει αφάνταστη αξιοπρέπεια και την έχει κρατήσει αναλλοίωτη παρά τις αφάνταστες δυσκολίες που έχει αντιμετωπίσει — Μετά τόσα χρόνια ποια εικόνα έχετε σχηματίσει για την ρωσική αρχιτεκτονική πρωτοπορία; — Ηταν ένα απίστευτο πείραμα που είχε επιτυχές αποτέλεσμα και πήγε τον κόσμο ένα βήμα μπροστά. Οι αρχιτέκτονες που πήραν μέρος είχαν τεράστιο σεβασμό για τον άνθρωπο και την ουσιαστική βελτίωση της ζωής του. Σήμερα οι διασημοι αρχιτέκτονες ενδιαφέρονται συνήθως για την προβολή του τεράστιου εγώ τους. Διάσωση των κτιρίων — Πόσο κινδυνεύουν αυτά τα κτίρια; — Πολύ. Ειδικά στη Μόσχα οι λίγοι που έχουν τον πλούτο στα χέρια τους μπορούν να γκρεμίσουν και να χτίσουν ό,τι θέλουν, χωρίς κανείς να μπορεί να τους φέρει αντίρρηση. Στη Ρωσία δεν έχει προλάβει να ανδρωθεί ένα κίνημα διάσωσης κτιρίων όπως σε άλλες χώρες. Οι κάτοικοι κοιτάνε τη δουλειά τους. Τώρα τελευταία, βέβαια, πληθαίνουν οι φωνές για τη σωτηρία οκοδομημάτων ειδικού ενδιαφέροντος. Ειδικός στην αρχιτεκτονική Γεννήθηκε στην Αγγλία το 1948, σπούδασε φωτογραφία και γραφιστική στο Ράβενσπουρν. Το 1971 εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ και δύο χρόνια αργότερα αποφοίτησε από το Art Institute του Σικάγου. Εκτοτε, εργάζεται ως φωτογράφος που ειδικεύεται στην αρχιτεκτονική. Υπήρξε επιμελητής της φωτογραφικής συλλογής Seagram από μεταξύ 1974 - 1985. Επίσης είναι μέχρι σήμερα ο επιμελητής της συλλογής του Canadian Centre for Architecture. Εχει εκδώσει πολλά φωτογραφικά βιβλία.