EΛΛAΔA Hμερομηνία δημοσίευσης: 29-07-07
Αναπόφευκτη η Μικρασιατική Εκστρατεία
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήταν αδύνατον να αρνηθεί την πρόταση των συμμάχων για κατάληψη της Σμύρνης τον Μάιο του 1919
kathimerini
Του Νικου Πετσαλη - Διομηδη
Τα αποσπάσματα του βιβλίου μου «Ο Βενιζέλος και η πρόκληση της Μεγάλης Ελλάδος» στην «Κ» της Κυριακής, 20-5-2007 ήταν περιγραφικά των όσων οδήγησαν στην πρόταση ελληνικής κατάληψης της Σμύρνης το 1919. Τα παρακάτω απαντούν περιληπτικά στο ερώτημα αν «έπρεπε ή όχι» να τη δεχθούμε, και αν θα μπορούσαμε να είχαμε μείνει στη Μικρά Ασία.
Οι πολιτικοί αντίπαλοι του Βενιζέλου –όχι τόσο ο Μεταξάς που υπήρξε επιτέλους συνεπής στις απόψεις του– δεν εδίστασαν, μετά τις καταστροφικές αποτυχίες τους, να του προσάψουν ότι είχε πάει την Ελλάδα στη Μικρά Ασία χωρίς να εξασφαλίσει εγγυήσεις από τους Συμμάχους. Τα ίδια, δηλαδή, που έλεγαν για τη βαλκανική συμμαχία και κατόπιν απαιτούσαν για να αποφύγουν την έξοδο στον ευρωπαϊκό πόλεμο. Πάντα με τη «μικρή αλλά έντιμη» Ελλάδα στο στενό μυαλό τους, μια Ελλάδα που, στα χέρια τους, θα είχε μείνει στα σύνορα της Μελούνας. Τόλμησαν, λοιπόν, αυτοί που σφετερίσθηκαν ενερυθρίαστα τη μικρασιατική πολιτική του Βενιζέλου –αφού αποξένωσαν και τους Βρετανούς ακόμα χάριν της επανόδου του «γιου του αετού»– να πουν ότι ο Βενιζέλος είχε «θαμπωθεί» στο Παρίσι και δεχθεί το αιφνιδιαστικό αίτημα χωρίς να ζυγίσει τους κινδύνους.
Αμεσο «ναι ή όχι»
Ηδη τότε, ωστόσο, και οι στοιχειωδώς λογικοί αντιβενιζελικοί ανεγνώριζαν πως οι συγκυρίες της 6ης Μαΐου 1919 απαιτούσαν ένα άμεσο «ναι ή όχι», αποδοχή ή απόρριψη της ουσίας δηλαδή, και κατόπιν ρύθμιση των επιμέρους. Ούτως ή άλλως, την πρόταση των Συμμάχων την είχε καλλιεργήσει ο ίδιος ο Βενιζέλος, και δεν είναι υπερβολή να εικάσει κανείς ότι, αν την είχε τελικά αρνηθεί, εκτός από τύραννος, θα είχε κατηγορηθεί και ως προδότης του μικρασιατικού Ελληνισμού. Δεν το έκανε, βέβαια, και διερωτάται κανείς αν υπήρχε Ελληνας που μπορούσε τότε να είχε αρνηθεί τη Σμύρνη.
Ο Βενιζέλος, πάντως, που ήξερε να παίρνει και «αντεθνικές» αποφάσεις –όπως όταν θυσίαζε την Καβάλα για να προσεταιρισθούν οι σύμμαχοι τη Βουλγαρία, ή όταν αρνείτο να συζητήσει καν την ενδεχόμενη προσάρτηση της Πόλης, ή ακόμα όταν απέρριπτε την πρόσκληση κατάληψης της Κορυτσάς– ούτε που διανοήθηκε να αρνηθεί τη Σμύρνη, προσφερόμενη από τη Βρετανία, τη Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ακόμα και ο Γούναρης θα ομολογούσε –κατ’ ιδίαν βέβαια– ότι: «Καλά έκαμεν ο Βενιζέλος και εδέχθη την εντολήν εις την Μικράν Ασίαν. Το ίδιον θα έπραττα και εγώ. Δεν ήτο νοητή η άρνησις. Εκπληρούται μέγα όνειρον του Ελληνισμού».
Ζήτημα, λοιπόν, αν έπρεπε ή όχι να πάμε στη Μικρά Ασία το 1919 δεν τίθεται καν. Η ελληνική κατάληψη της Σμύρνης, άσχετα με το αν αξιοποιήθηκε σωστά ή όχι, και αν εκ των υστέρων επιτρέπεται να αμφισβητηθεί η δυνατότητα μακροχρόνιας διατήρησής της, ήταν από τα ιστορικά εκείνα γεγονότα που συμβαίνουν, δεν αποφασίζονται.
Ο χρόνος παραμονής
Εξαιρετικά πολυπλοκότερο είναι το ζήτημα αν η Ελλάδα θα μπορούσε να παραμείνει στη Μικρά Ασία, και για πόσο. Τηλεγραφικά, ας λεχθεί απλώς ότι, μακροχρόνια και με κυριαρχικά εθνικά δικαιώματα, θα ήταν όντως πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατον, η Ελλάδα να σταθεί στην Ιωνία απέναντι σε μια εχθρική εθνικιστική Τουρκία.
Γιατί, λοιπόν, δεν ήταν σφάλμα που η Ελλάδα πήγε στη Μικρά Ασία το 1919;
Η απάντηση δεν πρέπει να βασίζεται σε υστερογνωσία, και είναι σύνθετη. Δεν ήταν σφάλμα διότι:
1. Η άρνηση ήταν αδιανόητη, όπως εξηγήθηκε.
2. Η ευρύτερη πολιτική του Βενιζέλου στόχευε σε μια μεγάλη και ισχυρή Ελλάδα, απαραίτητη στις Δυνάμεις.
3. Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας βρισκόταν υπό διωγμόν.
4. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν ηττημένη και εν διαλύσει.
5. Ο τουρκικός εθνικισμός δεν είχε ακόμα ξυπνήσει, ούτε ο Κεμάλ αναδειχθεί εθνικός ηγέτης.
6. Ο μπολσεβικισμός δεν είχε ακόμα γίνει απειλητικός, ως εν δυνάμει σύμμαχος του τουρκικού εθνικισμού.
7. Εν πάση περιπτώσει, η κατοχή τουρκικών εδαφών με ελληνικούς πληθυσμούς θα αποτελούσε ισχυρότατο τίτλο για τη διπλωματική ιδιοφυΐα ενός Βενιζέλου, αν και όταν η Ελλάδα χρειαζόταν να αποσυρθεί.
Τα σοβαρά σφάλματα του Βενιζέλου μετά τον κλονισμό του από τη δολοφονική απόπειρα του Αυγούστου 1920, και η αλλοπρόσαλλη πολιτική των ουτιδανών διαδόχων του, επέφεραν βέβαια την ολική καταστροφή. Αλλά ναι, η Ελλάδα μπορούσε να είχε μείνει στη Μικρά Ασία για ένα απροσδιόριστο χρονικό διάστημα, ώσπου να διαπραγματευθεί –τη σωστά επιλεγμένη στιγμή– στρατιωτική αποχώρηση έναντι ανταλλαγμάτων, με βάση την αυτονομία της Σμύρνης, προνόμια των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, και φυσικά διατήρηση όλης της Θράκης.
Πολιτική αυτοκτονία
Προϋπόθεση μιας τέτοιας πολιτικής ήταν ο Βενιζέλος να μην είχε αυτοκτονήσει πολιτικά –με τη συνέργεια του ελληνικού λαού– στις εκλογές του Νοεμβρίου 1920. Τότε, είτε ο ελληνικός στρατός, με την έμπειρη ηγεσία του, είχε καταφέρει να εξοντώσει το δοκιμαζόμενο κεμαλικό κίνημα, είτε όχι, οι δύο μεγάλοι ηγέτες, Βενιζέλος και Κεμάλ, θα είχαν βρει μια αμοιβαία ικανοποιητική λύση, στο πνεύμα της κατόπιν αγαστής συνεργασίας τους.
Ως προς την άποψη ότι, με την απόσταση του χρόνου, «καθίσταται μάλλον σαφές» πως η ευθύνη για τα κακά του 1921-1922 βαρύνει τον Βενιζέλο, κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει – παρά τις απόπειρες Βρετανών κυρίως ιστορικών, να πείσουν πως η φειδωλή βρετανική αρωγή στην ελληνική προσπάθεια δεν υπήρξε μοιραία, αφού η προσπάθεια ήταν εξαρχής καταδικασμένη. Μάλλον προς την «οίηση και το πάθος» του Γούναρη, λοιπόν, πρέπει να αναζητηθούν οι ευθύνες για την καταστροφή. Και βέβαια, στην πολιτική ρήξη του βασιλέως Κωνσταντίνου με τον Βενιζέλο, το 1915.
Αλλά αυτό αφορά άλλο ακανθώδες θέμα: του διχασμού, των αιτίων και των υπαιτίων του.
Αναπόφευκτη η Μικρασιατική Εκστρατεία
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήταν αδύνατον να αρνηθεί την πρόταση των συμμάχων για κατάληψη της Σμύρνης τον Μάιο του 1919
kathimerini
Του Νικου Πετσαλη - Διομηδη
Τα αποσπάσματα του βιβλίου μου «Ο Βενιζέλος και η πρόκληση της Μεγάλης Ελλάδος» στην «Κ» της Κυριακής, 20-5-2007 ήταν περιγραφικά των όσων οδήγησαν στην πρόταση ελληνικής κατάληψης της Σμύρνης το 1919. Τα παρακάτω απαντούν περιληπτικά στο ερώτημα αν «έπρεπε ή όχι» να τη δεχθούμε, και αν θα μπορούσαμε να είχαμε μείνει στη Μικρά Ασία.
Οι πολιτικοί αντίπαλοι του Βενιζέλου –όχι τόσο ο Μεταξάς που υπήρξε επιτέλους συνεπής στις απόψεις του– δεν εδίστασαν, μετά τις καταστροφικές αποτυχίες τους, να του προσάψουν ότι είχε πάει την Ελλάδα στη Μικρά Ασία χωρίς να εξασφαλίσει εγγυήσεις από τους Συμμάχους. Τα ίδια, δηλαδή, που έλεγαν για τη βαλκανική συμμαχία και κατόπιν απαιτούσαν για να αποφύγουν την έξοδο στον ευρωπαϊκό πόλεμο. Πάντα με τη «μικρή αλλά έντιμη» Ελλάδα στο στενό μυαλό τους, μια Ελλάδα που, στα χέρια τους, θα είχε μείνει στα σύνορα της Μελούνας. Τόλμησαν, λοιπόν, αυτοί που σφετερίσθηκαν ενερυθρίαστα τη μικρασιατική πολιτική του Βενιζέλου –αφού αποξένωσαν και τους Βρετανούς ακόμα χάριν της επανόδου του «γιου του αετού»– να πουν ότι ο Βενιζέλος είχε «θαμπωθεί» στο Παρίσι και δεχθεί το αιφνιδιαστικό αίτημα χωρίς να ζυγίσει τους κινδύνους.
Αμεσο «ναι ή όχι»
Ηδη τότε, ωστόσο, και οι στοιχειωδώς λογικοί αντιβενιζελικοί ανεγνώριζαν πως οι συγκυρίες της 6ης Μαΐου 1919 απαιτούσαν ένα άμεσο «ναι ή όχι», αποδοχή ή απόρριψη της ουσίας δηλαδή, και κατόπιν ρύθμιση των επιμέρους. Ούτως ή άλλως, την πρόταση των Συμμάχων την είχε καλλιεργήσει ο ίδιος ο Βενιζέλος, και δεν είναι υπερβολή να εικάσει κανείς ότι, αν την είχε τελικά αρνηθεί, εκτός από τύραννος, θα είχε κατηγορηθεί και ως προδότης του μικρασιατικού Ελληνισμού. Δεν το έκανε, βέβαια, και διερωτάται κανείς αν υπήρχε Ελληνας που μπορούσε τότε να είχε αρνηθεί τη Σμύρνη.
Ο Βενιζέλος, πάντως, που ήξερε να παίρνει και «αντεθνικές» αποφάσεις –όπως όταν θυσίαζε την Καβάλα για να προσεταιρισθούν οι σύμμαχοι τη Βουλγαρία, ή όταν αρνείτο να συζητήσει καν την ενδεχόμενη προσάρτηση της Πόλης, ή ακόμα όταν απέρριπτε την πρόσκληση κατάληψης της Κορυτσάς– ούτε που διανοήθηκε να αρνηθεί τη Σμύρνη, προσφερόμενη από τη Βρετανία, τη Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ακόμα και ο Γούναρης θα ομολογούσε –κατ’ ιδίαν βέβαια– ότι: «Καλά έκαμεν ο Βενιζέλος και εδέχθη την εντολήν εις την Μικράν Ασίαν. Το ίδιον θα έπραττα και εγώ. Δεν ήτο νοητή η άρνησις. Εκπληρούται μέγα όνειρον του Ελληνισμού».
Ζήτημα, λοιπόν, αν έπρεπε ή όχι να πάμε στη Μικρά Ασία το 1919 δεν τίθεται καν. Η ελληνική κατάληψη της Σμύρνης, άσχετα με το αν αξιοποιήθηκε σωστά ή όχι, και αν εκ των υστέρων επιτρέπεται να αμφισβητηθεί η δυνατότητα μακροχρόνιας διατήρησής της, ήταν από τα ιστορικά εκείνα γεγονότα που συμβαίνουν, δεν αποφασίζονται.
Ο χρόνος παραμονής
Εξαιρετικά πολυπλοκότερο είναι το ζήτημα αν η Ελλάδα θα μπορούσε να παραμείνει στη Μικρά Ασία, και για πόσο. Τηλεγραφικά, ας λεχθεί απλώς ότι, μακροχρόνια και με κυριαρχικά εθνικά δικαιώματα, θα ήταν όντως πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατον, η Ελλάδα να σταθεί στην Ιωνία απέναντι σε μια εχθρική εθνικιστική Τουρκία.
Γιατί, λοιπόν, δεν ήταν σφάλμα που η Ελλάδα πήγε στη Μικρά Ασία το 1919;
Η απάντηση δεν πρέπει να βασίζεται σε υστερογνωσία, και είναι σύνθετη. Δεν ήταν σφάλμα διότι:
1. Η άρνηση ήταν αδιανόητη, όπως εξηγήθηκε.
2. Η ευρύτερη πολιτική του Βενιζέλου στόχευε σε μια μεγάλη και ισχυρή Ελλάδα, απαραίτητη στις Δυνάμεις.
3. Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας βρισκόταν υπό διωγμόν.
4. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν ηττημένη και εν διαλύσει.
5. Ο τουρκικός εθνικισμός δεν είχε ακόμα ξυπνήσει, ούτε ο Κεμάλ αναδειχθεί εθνικός ηγέτης.
6. Ο μπολσεβικισμός δεν είχε ακόμα γίνει απειλητικός, ως εν δυνάμει σύμμαχος του τουρκικού εθνικισμού.
7. Εν πάση περιπτώσει, η κατοχή τουρκικών εδαφών με ελληνικούς πληθυσμούς θα αποτελούσε ισχυρότατο τίτλο για τη διπλωματική ιδιοφυΐα ενός Βενιζέλου, αν και όταν η Ελλάδα χρειαζόταν να αποσυρθεί.
Τα σοβαρά σφάλματα του Βενιζέλου μετά τον κλονισμό του από τη δολοφονική απόπειρα του Αυγούστου 1920, και η αλλοπρόσαλλη πολιτική των ουτιδανών διαδόχων του, επέφεραν βέβαια την ολική καταστροφή. Αλλά ναι, η Ελλάδα μπορούσε να είχε μείνει στη Μικρά Ασία για ένα απροσδιόριστο χρονικό διάστημα, ώσπου να διαπραγματευθεί –τη σωστά επιλεγμένη στιγμή– στρατιωτική αποχώρηση έναντι ανταλλαγμάτων, με βάση την αυτονομία της Σμύρνης, προνόμια των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, και φυσικά διατήρηση όλης της Θράκης.
Πολιτική αυτοκτονία
Προϋπόθεση μιας τέτοιας πολιτικής ήταν ο Βενιζέλος να μην είχε αυτοκτονήσει πολιτικά –με τη συνέργεια του ελληνικού λαού– στις εκλογές του Νοεμβρίου 1920. Τότε, είτε ο ελληνικός στρατός, με την έμπειρη ηγεσία του, είχε καταφέρει να εξοντώσει το δοκιμαζόμενο κεμαλικό κίνημα, είτε όχι, οι δύο μεγάλοι ηγέτες, Βενιζέλος και Κεμάλ, θα είχαν βρει μια αμοιβαία ικανοποιητική λύση, στο πνεύμα της κατόπιν αγαστής συνεργασίας τους.
Ως προς την άποψη ότι, με την απόσταση του χρόνου, «καθίσταται μάλλον σαφές» πως η ευθύνη για τα κακά του 1921-1922 βαρύνει τον Βενιζέλο, κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει – παρά τις απόπειρες Βρετανών κυρίως ιστορικών, να πείσουν πως η φειδωλή βρετανική αρωγή στην ελληνική προσπάθεια δεν υπήρξε μοιραία, αφού η προσπάθεια ήταν εξαρχής καταδικασμένη. Μάλλον προς την «οίηση και το πάθος» του Γούναρη, λοιπόν, πρέπει να αναζητηθούν οι ευθύνες για την καταστροφή. Και βέβαια, στην πολιτική ρήξη του βασιλέως Κωνσταντίνου με τον Βενιζέλο, το 1915.
Αλλά αυτό αφορά άλλο ακανθώδες θέμα: του διχασμού, των αιτίων και των υπαιτίων του.
Comments