Πλήγμα για τη Γη η ξέφρενη ανάπτυξη./kathimerini

Η ιλιγγιώδης αύξηση του ρυθμού οικονομικής δραστηριότητας θα είναι το υπ’ αριθμόν 1 περιβαλλοντικό πρόβλημα του 21ου αιώνα

The Guardian

Δεν μπορώ πλέον να αποφεύγω το ζήτημα. Σχεδόν καθημερινά λαμβάνω δεκάδες mail και σ' όλα μού τίθεται το ίδιο ερώτημα. Μια ιδιαίτερα ανησυχητική έρευνα είδε πρόσφατα το φως της δημοσιότητας και το επίμαχο θέμα που διαπραγματεύεται, επανήλθε στην κορυφή της επικαιρότητας. Για πρώτη φορά, το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Τροφίμων δυσκολεύεται να συγκεντρώσει τα απαραίτητα αποθέματα για την αντιμετώπιση έκτακτων λιμών ανά την υφήλιο. Για ποιους λόγους, λοιπόν, ένας άνθρωπος που ενδιαφέρεται για το περιβάλλον δεν τολμάει να προφέρει τη λέξη «πληθυσμός»; Δεν είναι, άλλωστε, λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η αύξηση του πληθυσμού αποτελεί το μεγαλύτερο περιβαλλοντικό πρόβλημα. Παρά ταύτα, η πλειοψηφία των «πρασίνων» αποφεύγει να ανοίξει μια τέτοια συζήτηση.

Αυτό τώρα το αποκαλούμε ευαισθησία ή δειλία; Ενδεχομένως και τα δύο. Το ζήτημα του πληθυσμού ήταν πάντα φορτισμένο από πολιτικής άποψης και ήταν πάντα ευθύνη κάποιου τρίτου. Σπανίως ακούμε κάποιον να διαμαρτύρεται ότι «ο λαός μας πολλαπλασιάζεται πολύ πιο γρήγορα απ' όσο θα έπρεπε». Το 1798, ο εύπορος κληρικός, Τόμας Μάλθους υποστήριξε ότι το πληθυσμιακό πρόβλημα οφείλεται στην απροσεξία των εργατικών τάξεων. Καθ' όλη τη διάκρεια του 19ου και του 20ου αιώνα, οι ευγονιστές προειδοποιούσαν ότι η λευκή φυλή κινδυνεύει να καταστεί μειονότητα. Τη δεκαετία του '70, τα ανεπτυγμένα κράτη έδωσαν υπερβολική έμφαση στο ζήτημα, καθώς ήταν το μοναδικό περιβαλλοντικό πρόβλημα για το οποίο μπορούσαν να αποδοθούν ευθύνες στα φτωχότερα έθνη. Το ερώτημα, όμως, δεν έχει απαντηθεί. Είναι ο υπερπληθυσμός το υπ' αριθμόν ένα περιβαλλοντικό πρόβλημα της εποχής μας;

Το Ταμείο για τον Βέλτιστο Πληθυσμό (OPT) παραθέτει ορισμένα συγκλονιστικά στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών. Σύμφωνα μ' αυτά, εφόσον ο πληθυσμός συνεχίσει να αυξάνεται με τους σημερινούς ρυθμούς, ο πλανήτης θα φιλοξενεί 134 τρισεκατομμύρια ανθρώπους μέχρι το 2300. Κάτι τέτοιο, βέβαια, ακούγεται παρανοϊκό και ουδείς πιστεύει ότι θα συμβεί τελικά. Το 2005, τα Ηνωμένα Εθνη προέβλεψαν ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα έχει σταθεροποιηθεί στα 10 δισεκατομμύρια μέχρι το 2200. Ωστόσο, οι συντάκτες πρόσφατης μελέτης που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Nature» υποστηρίζουν ότι υπάρχει μια πιθανότητα 88% οι αυξητικές τάσεις του πληθυσμού του πλανήτη να τελειώσουν κατά τη διάρκεια αυτού του αιώνα.

Με άλλα λόγια, αν δεχτούμε την πρόβλεψη των Ηνωμένων Εθνών, ο πληθυσμός της Γης θα αυξηθεί κατά 50% και ύστερα θα σταθεροποιηθεί. Το γεγονός αυτό σημαίνει ότι θα γίνει κατά 50% δυσκολότερο να καταπολεμηθεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου, 50% δυσκολότερο να τραφεί ο κόσμος και 50% δυσκολότερο να περιοριστεί η υπερβολική χρήση των πηγών του πλανήτη. Συγκρίνετε, όμως, τα παραπάνω στοιχεία με τους ρυθμούς της οικονομικής ανάπτυξης.

Τεράστια ανάπτυξη

Αρκετοί οικονομολόγοι προβλέπουν ότι η παγκόσμια οικονομία θα αναπτυχθεί κατά 3% τον χρόνο μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα. Οι κυβερνήσεις θα εξαντλήσουν κάθε περιθώριο για να αποδείξουν ότι προέβλεψαν σωστά. Μια σταθερή ανάπτυξη της τάξεως του 3% συνεπάγεται διπλασιασμό της οικονομικής δραστηριότητας ανά 23 έτη. Μέχρι το 2100, λοιπόν, η παγκόσμια κατανάλωση θα έχει αυξηθεί κατά 1.600%. Βάσει των εξισώσεων του καθηγητή Ρόντερικ Σμιθ, του Imperial College, αυτό συνεπάγεται ότι κατά τη διάρκεια του 21ου αιώνα θα έχουμε χρησιμοποιήσει τις οικονομικές πηγές του πλανήτη 16 φορές περισσότερο απ' όσες καταναλώσαμε από τη στιγμή που ο άνθρωπος κατέβηκε από τα δέντρα.

Συμπερασματικά, η οικονομική ανάπτυξη κατά τη διάρκεια του 21ου αιώνα μπορεί να αποδειχτεί 32 φορές μεγαλύτερο περιβαλλοντικό πρόβλημα απ' ό,τι η αύξηση του πληθυσμού. Εφόσον, μάλιστα, οι τράπεζες και οι μεγάλες επιχειρήσεις υλοποιήσουν ακάθεκτες τα σχέδια τους, τα προβλήματα της ανεξέλεγκτης οικονομικής ανάπυξης διαρκώς θα πολλαπλασιάζονται. Μέχρι το 2115 η παγκόσμια κατανάλωση θα έχει αυξηθεί κατά 3.200% και το 2138 θα έχει φτάσει το 6.400%. Δεδομένου, βέβαια, ότι οι οικονομικές πηγές δεν είναι ανεξάντλητες κάτι τέτοιο είναι αδύνατο. Δεν είναι, όμως, δύσκολο να αντιληφθεί κανείς ότι η μεγαλύτερη και άμεση απειλή για το περιβάλλον δεν είναι η αύξηση του πληθυσμού, αλλά οι ιλλιγιώδεις ρυθμοί της οικονομικής δραστηριότητας ανά την υφήλιο.

Εκείνοι που δίνουν έμφαση στους κινδύνους που απορρέουν από την αύξηση του πληθυσμού επιμένουν ότι οι καιροί έχουν άλλαξει. Οι υπέρμαχοι της εν λόγω άποψης δεν ενδιαφέρονται μόνο για την αύξηση του πληθυσμού στις αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά παρακολουθούν το φαινόμενο και στα αναπτυγμένα κράτη, όπου οι πολίτες καταναλώνουν πολύ περισσότερο. Το OPT υποστηρίζει ότι ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος ενός κατοίκου του Μπαγκλαντές θα πολλαπλασιαστεί επί 16, εφόσον μεταναστεύσει στις ΗΠΑ. Το τελευταίο δεν είναι, βέβαια, απολύτως αληθές, καθώς οι μετανάστες παραμένουν στις περισσότερες των περιπτώσεων φτωχότεροι από τους γηγενείς πολίτες, πλην όμως, ένα γενικότερο συμπέρασμα μπορεί να εξαχθεί: η αύξηση του πληθυσμού στον αναπτυγμένο κόσμο -απόρροια του μεταναστευτικού κύματος- προκαλεί περισσότερα προβλήματα στο περιβάλλον απ' ότι η αύξηση του πληθυσμού στις αναπτυσσόμενες χώρες. Στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο, λοιπόν, ο οικολογικός αντίκτυπος έχει μετεξελιχθεί σε μια ακόμα ράβδο με την οποία χτυπάνε τους μετανάστες.

Οι μετανάστες

Παρ' όλα αυτά, η προβλεπόμενη αύξηση του πληθυσμού των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου αποτελεί την εξαίρεση στον κανόνα. Σύμφωνα με το OPT, «ο πληθυσμός των αναπτυγμένων κρατών αναμένεται να παραμείνει στάσιμος μέχρι το 2050». Ο πληθυσμός των 25 κρατών της Ευρωπαϊκής Ενωσης θα μειωθεί, πιθανότατα, κατά 7 εκατομμύρια. Δέχομαι, φυσικά, ότι το γεγονός αυτό δεν αποτελεί παρηγοριά για τους Βρετανούς, η κυβέρνηση των οποίων υπολογίζει ότι ο πληθυσμός της χώρας θα αυξηθεί από 61 σε 77 εκατομμύρια μέχρι το 2050. Το 80% της πληθυσμιακής αύξησης στην περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου θα αποτελεί άμεση ή έμμεση συνέπεια της μετανάστευσης. Η οργάνωση για την παρακολούθηση της μετανάστευσης στη Βρετανία, Migrationwatch λέει ότι οι μετανάστες ευθύνονται σε σημαντικό βαθμό για τη στεγαστική κρίση που πλήττει τη χώρα. Η ίδια οργάνωση επισημαίνει ότι δίχως τους μετανάστες, ο ρυθμός κατασκευής κατοικιών στην Αγγλία μεταξύ του 1997 και του 2004 θα είχε ξεπεράσει τα νέα νοικοκυριά κατά 20.000 με 40.000 ετησίως.

Είναι αλήθεια; Σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία, από το 1997 μέχρι το 2004, ο ετήσιος μέσος όρος των ανθρώπων που μετανάστευσαν στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι 153.000 άτομα. Ας υποθέσουμε ότι το 90% αυτών των ανθρώπων εγκαταστάθηκαν στην Αγγλία και ότι το μέγεθος των νοικοκυριών τους ανταποκρινόταν στο μέσο όρο του 2004 που ήταν 2,3 μέλη. Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι οι μετανάστες δημιουργούν 60.000 νοικοκυριά ετησίως. Η επίσημη έκθεση της επιτροπής Baker, η οποία χρηματοδοτήθηκε από το υπουργείο Οικονομικών της Βρετανίας, δείχνει ότι το 2002 κτίστηκαν 138.000 νέες κατοικίες στην Αγγλία, ενώ από το 1990 μέχρι το 2000, ο ετήσιος μέσος όρος δημιουργίας νοικοκυριού ήταν 196.000. Είναι σαφές ότι η Migrationwatch υπερβάλει, αυτό όμως δεν αναιρεί την πραγματικότητα ότι η μετανάστευση έχει συμβάλει στη στεγαστική κρίση. Ακόμα, όμως και η συνολική αύξηση του πληθυσμού της Βρετανίας ευθύνεται για το 35% της ζήτησης για κατοικίες. Το υπόλοιπο 65% οφείλεται στη συρρίκνωση των νοικοκυριών.

Ελλειμμα τροφίμων

Η ποσότητα φαγητού που καταναλώνει ο πληθυσμός της Γης σχετίζεται άμεσα με τον αριθμό στομάτων που υπάρχουν. Ξαφνικά, έπειτα από τα χρόνια της αφθονίας, οι αποθήκες τροφίμων βρίσκονται άδειες και η τιμή των δημητριακών έχει εκτοξευθεί. Πώς, λοιπόν, θα σιτιστούν άλλα τρία δισεκατομμύρια;

Ακόμα και σ' αυτή την περίπτωση, όμως, η αύξηση του πληθυσμού δεν αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος του προβλήματος. Ενας άλλος τομέας αυξάνεται με ταχύτατους ρυθμούς. Η επιτροπή για τα Τρόφιμα και τους Αγρότες του ΟΗΕ υπολογίζει ότι η παραγωγή κρέατος θα έχει διπλασιαστεί μέχρι το 2050 - γεγονός που συνεπάγεται ότι ο αριθμός των ζώων το κρέας των οποίων καταναλώνουμε θα είναι υπερδιπλάσιος από τον αντίστοιχο των ανθρώπων. Η παραγωγή κρέατος έχει τριπλασιαστεί από το 1980. Σήμερα τα ζώα στις φάρμες καταλαμβάνουν το 70% των καλλιεργήσιμων εδαφών του πλανήτη και καταναλώνουν το 1/3 των δημητριακών του. Στις αναπτυγμένες χώρες καταναλώνουμε τρεις φορές περισσότερο κρέας και τέσσερις φορές περισσότερο γάλα απ' ό,τι οι πολίτες στις αναπτυσσόμενες χώρες. Ναι, είναι γεγονός ότι η αύξηση του πληθυσμού του πλανήτη συμβάλλει στο παγκόσμιο έλλειμμα τροφίμων, αλλά δεν είναι η βασική αιτία του προβλήματος.

Σαφώς και δεν πρέπει να αγνοήσουμε το ζήτημα του υπερπληθυσμού. Ακόμα και αν δεν υπήρχαν οι λεγόμενες περιβαλλοντικές πιέσεις, οφείλουμε να υποστηρίξουμε τα μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος, προωθώντας την ενημέρωση γύρω από το σεξ, τη διάδοση του προφυλακτικού και τη δημιουργία ευκαιριών για τις φτωχές γυναίκες. Αναμφίβολα, η μείωση ή έστω η σταθεροποίηση του πληθυσμού της Γης θα έχει θετικό αντίκτυπο στο περιβάλλον. Οταν, ωστόσο, υποστηρίζουμε ότι η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού ευθύνεται για την οικολογική κρίση είναι σαν να κατηγορούμε τους φτωχούς για τις υπερβολές των πλουσίων.